Mobile Citizen Journalism

Στο πρώτο μάθημα της τρίτης ενότητας θα δούμε το τι είναι και τι διασφαλίζει ένα καλό ρεπορτάζ και θα αρχίσουμε να αξιοποιούμε τον εξοπλισμό μας σε αυτή τη θεματική.

Περιεχόμενα 1ου μαθήματος

• Η τέχνη του ρεπορτάζ
  
• -  Συρτάρια για γέμισμα
  
• -  Ρεπορτάζ με το StoryMaker
  

Η τέχνη του ρεπορτάζ

Κατά τη ρήση του Αμερικανού δημοσιογράφου H. L. Menchen (1880-1956), «η δημοσιογραφία υπάρχει για να κατατρέχει τους βολεμένους και να βολεύει τους κατατρεγμένους». Τόσο απλά. 

Αυτή η εξαιρετικά κοινωνική οπτική ταυτίζεται με εκείνη του ενεργού πολίτη, άρα και με την οπτική του πολίτη-δημοσιογράφου. Κι αυτό έχει αντανάκλαση στο τι μπορεί να προσφέρει ο τελευταίος σε σύγκριση με τον δημοσιογράφο των μεγάλων Μ.Μ.Ε.:

Ο δημοσιογράφος των Μ.Μ.Ε. εθνικής εμβέλειας είναι ένας επαγγελματίας που πρέπει καθημερινά «να γεμίσει» ένα συγκεκριμένο χώρο, με ειδήσεις που θεωρεί ότι αξίζει να διαβαστούν/ακουστούν/ειδωθούν. Όμως, πολύ σπάνια οι ειδήσεις φτάνουν σ’ αυτόν από «πρώτο χέρι». Κι αυτό είναι λογικό, καθώς ο δημοσιογράφος δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα παντού, σε κάθε πόλη της επικράτειας. Παίρνει, λοιπόν, το πρώτο μήνυμα της κάθε είδησης από τον επιτόπιο ανταποκριτή του ή τις «πηγές του». Κατά κανόνα, όμως, και αυτοί ασχολούνται με ένα γεγονός αφού αυτό εκδηλωθεί. Τότε μόνο γίνεται «είδηση».

Ο πολίτης-δημοσιογράφος είναι ένας ανήσυχος, περίεργος και ενεργός πολίτης, που τον απασχολεί συνειδησιακά και κατά προτεραιότητα το «τι μπορεί να συμβεί γύρω του» και μετά το «τι συνέβη». Κατά συνέπεια, έχει αυξημένη ευαισθησία για το υπόβαθρο της είδησης - για το τι γέννησε την είδηση - κι όχι για την επιφάνειά της και τον πρόσκαιρο εντυπωσιασμό του κοινού. Αυτό οφείλεται στο ότι ο πολίτης-δημοσιογράφος ξεκινά τα ρεπορτάζ του από τον κύκλο του, τη γειτονιά του, την πόλη του – δηλαδή από τον χώρο που ζει. Το τι λοιπόν ενδέχεται να συμβεί στον χώρο που ζει, τον νοιάζει να το καταλάβει και να το μεταδώσει στους συμπολίτες του πριν συμβεί.

Υπάρχει μια κοινωνική ευαισθησία, μια αμεσότητα, μια ποιότητα σε αυτό, που μας κάνει να ελπίζουμε ότι, παρά την μακροχρόνια ασθένεια του Τύπου, η δημοσιογραφία δεν θα πεθάνει στον 21ο αιώνα. Κι ο καταλύτης για κάτι τέτοιο θα είναι η δυνατότητα των πολιτών-δημοσιογράφων να αντισταθούν στον εντυπωσιασμό, στη ρηχή είδηση, στην γκρίζα διαφήμιση. Το ότι είναι κατά κύριο λόγο νέοι, τρέφει αυτή την ελπίδα.

Μετά από αυτές τις σκέψεις, μάλλον έχεις ήδη καταλάβει το πώς θα είναι επιτυχημένο το ρεπορτάζ σου: Με το να είναι διαφορετικό από εκείνο του δημοσιογράφου που θα έρθει στην περιοχή σου για λίγες ώρες, για να καλύψει την είδηση όσο είναι «καυτή». Εκείνος θα έρθει για να γράψει τις καταστροφές που έκανε η πλημμύρα, ενώ εσύ θα ξέρεις γιατί φτάσατε σ’ αυτές τις καταστροφές και θα ψάξεις το τι πρέπει να γίνει για να μην τις ξαναϋποστεί η περιοχή σου. Εσύ θα έχεις όλο το χρόνο και όλο το προσωπικό ενδιαφέρον για να το ψάξεις διεξοδικά. Κι όταν μαζέψεις τα στοιχεία σου, δεν θα σε περιορίσει ούτε ο χώρος δημοσίευσης ούτε η όποια «ατζέντα» του όποιου εκδότη.

Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι βρίσκεσαι ήδη στο δρόμο και τρέχεις να καλύψεις ένα θέμα. Πώς το χειρίζεσαι;

Συρτάρια για γέμισμα

Το ρεπορτάζ είναι η «ηλεκτρική σκούπα» της δημοσιογραφίας. Δηλαδή, είναι η επιτόπια συλλογή και επεξεργασία των ειδησεογραφικών στοιχείων ενός άρθρου, ανεξάρτητα με το αν το άρθρο μείνει ειδησεογραφικό ή εξελιχθεί σε κάτι πολύ ευρύτερο (ανάλυση, αφήγηση, θεματική έρευνα, προσωπογραφία… ή ό,τι άλλο).

Όποια κι αν είναι η αφορμή ή η ιδιαιτερότητα της ιστορίας που θα καλύψεις, πρέπει να έχεις κατά νου το κοινό υπόβαθρο όλων των άρθρων σου: Είναι μια «συρταριέρα», με συρτάρια που περιμένουν να τα γεμίσεις με υλικό που θα αποκομίσεις από το ρεπορτάζ. Κι αυτά τα συρτάρια είναι:

Επίσης, κατά τη διενέργεια του ρεπορτάζ να θυμάσαι:

• Να χρησιμοποιείς απλές λέξεις (όπως «άρχισε», «είπε», «τελείωσε») και όχι επιτηδευμένες (όπως «εκκίνησε», «τοποθετήθηκε», «τερμάτισε»).
  
• Να χρησιμοποιείς συγκεκριμένες περιγραφικές λέξεις (όπως «κόκκινο» και «μπλε», «βροχή» ή «ομίχλη») και όχι προσεγγιστικούς ή αφηρημένους όρους (όπως «έντονα χρώματα» ή «κακές καιρικές συνθήκες»).
  
• Να μην χρησιμοποιείς περιττά λόγια στο τέλος μιας φράσης (όπως «Περισσότερα θα προκύψουν αργότερα»).
  
• Να μην χρησιμοποιείς ποσοτικές εκφράσεις που δεν ενημερώνουν με ακρίβεια (όπως "πολύ", "πραγματικά" και "αρκετά").
  
• Να μην σχετικοποιείς το απόλυτο: Κάτι δεν είναι «σχετικά απίθανο» (είναι «απίθανο»), ή «εξόφθαλμα σαφές», ή «περίπου ουσιώδες»…
  
• Να μην χρησιμοποιείς τη λέξη «μόλις», καλύπτοντας μια ανεπαρκή χρονική πληροφόρηση. Για παράδειγμα, μην πεις «Ο δήμαρχος μόλις επέστρεψε από την Αθήνα». Τι εννοείς; Τα τελευταία δευτερόλεπτα, λεπτά, ώρες, ημέρες ή… εβδομάδες;
  
• Να μην υπερθεματίζεις με συναισθηματικές ή δραματικές λέξεις (όπως «εκπληκτικό», «συγκλονιστικό» ή «φαντασμαγορικό»). Αυτά τα δείχνει η ιστορία σου χωρίς να χρειάζεται ετικέτες.
  

Ρεπορτάζ με το StoryMaker

Έχοντας, λοιπόν, στο μυαλό σου το τι στοιχεία χρειάζεσαι για να γεμίσεις τα «συρτάρια» του άρθρου σου, αυτό που θα μάθαινες στη συνέχεια - αν ήσουν παραδοσιακός ρεπόρτερ των ΜΜΕ - θα ήταν το πώς αντλείς αυτά τα στοιχεία που θα γεμίσουν τα συρτάρια.

Σ΄αυτό το σημείο όμως υπεισέρχεται η διαφοροποίηση του κλασικού από το νέο: Ενώ ο παραδοσιακός ρεπόρτερ είχε σαν εργαλεία του το «δημοσιογραφικό μπλοκάκι» και το μικρόφωνο, αφήνοντας τη φωτογράφιση και το βίντεο στον εξειδικευμένο συνεργάτη του, ο πολίτης δημοσιογράφος είναι «άνθρωπος-ορχήστρα»: Γνωρίζοντας ότι θα πρέπει ο ίδιος να καλύψει σφαιρικά (κείμενο, ήχος, εικόνα) το θέμα, φθάνει στον χώρο του ρεπορτάζ έτοιμος και για περιγραφή και για ερωτήσεις και για σχολιασμό και για οπτικοακουστική κάλυψη. Επιπλέον, γνωρίζει ότι το κοινό του θα τον «διαβάσει» διαδικτυακά, άρα πρέπει - απαραίτητα σχεδόν - να αντλήσει πολυμεσικό υλικό για το άρθρο του.

Μας προκύπτει λοιπόν ένα «πρωθύστερο»: Πριν εμβαθύνουμε στην τέχνη του ρεπόρτερ, χρειάζεται να σου δώσουμε τα βασικά μαθήματα χειρισμού του κινητού σου για μεικτό ρεπορτάζ, δηλαδή λήψη κειμενικών και ηχητικών πληροφοριών μαζί με λήψη φωτογραφιών/βίντεο.

Θα το κατορθώσουμε αυτό με το να σου δείξουμε στην πράξη τα «βήματα του ρεπόρτερ», μέσα από την πολυμεσική εφαρμογή StoryMaker, που έχει έτοιμα σχετικά σενάρια για πολίτες-δημοσιογράφους.

Βήμα πρώτο: Εγκαθιστάς στο κινητό σου το StoryMaker 2 (την τελευταία έκδοση της εφαρμογής) και εγγράφεσαι (μέσω διεύθυνσης e-mail ή μέσω προεγγραφής στη Google).

Στη συνέχεια… μην περιμένεις λόγια πολλά από μεριάς μας: Θα πρέπει να «διαβάσεις» τη συνέχεια της ενότητας ξοδεύοντας περισσότερο χρόνο στην οθόνη του κινητού σου απ΄ ότι σε αυτήν εδώ την οθόνη.

Βλέπεις, κατ’ αρχάς, ότι μπορείς να «τραβάς» από αριστερά το κύριο μενού. Εκεί, υπάρχουν οι γνωστές βασικές ρυθμίσεις που βρίσκουμε στις εφαρμογές.

Έπειτα, μελέτησε τα υπάρχοντα σενάρια της εφαρμογής, αργά και εξονυχιστικά, διαβάζοντας τις περιγραφές τους, ώστε να καταλάβεις τις διαφορές τους.

Ας κάνουμε το βήμα διαλέγοντας την κάλυψη μιας εκδήλωσης.

Το StoryMaker σε καθοδηγεί στη συνέχεια για το πώς πρέπει να κινηθείς στον χώρο της εκδήλωσης, σε τι είδους ανθρώπους πρέπει να απευθυνθείς και τι να τους ρωτήσεις, όπως και από το ποια οπτική γωνία πρέπει να κάνεις τη λήψη των φωτογραφιών σου ή του βίντεο.

Σου υπενθυμίζει τη σημασία της λήψης των προσώπων των ομιλούντων από το ύψος των ματιών τους και σε προτρέπει να βρεις τα στιγμιότυπα λήψης που είναι χαρακτηριστικά για το νόημα και τον τρόπο διεξαγωγής της εκδήλωσης.

Καθώς θα μιλάς με τους ανθρώπους και θα φωτογραφίζεις / βιντεοσκοπείς τον χώρο, να θυμάσαι ότι εσύ μπορεί να τα βλέπεις όλα, αλλά το κοινό σου θα δει μόνον ό,τι του επιτρέψει ο φακός σου να δει, άρα ψάξε για τις οπτικές που «λένε πολλά».

Το StoryMaker σε παροτρύνει στη συνέχεια να βιντεοσκοπήσεις χαρακτηριστικές δράσεις από την εκδήλωση και να ρωτήσεις απλούς συμμετέχοντες (αλλά και ειδικούς) για τη σημασία αυτής της εκδήλωσης.

Όταν κρίνεις ότι έχεις ενημερωθεί ικανοποιητικά, κλείσε το ρεπορτάζ διατυπώνοντας το βασικό ερώτημα που επιχειρεί να απαντήσει αυτή η εκδήλωση - και δείξε ένα στιγμιότυπο που ενισχύει όσα είπες.

Παίρνεις τη λήψη που χρειάζεσαι για «ανακεφαλαίωση» και – αν δεν χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία και διορθώσεις – αναρτάς το ρεπορτάζ σου εκεί που θα το δουν.

Συνοψίζοντας:

Το ρεπορτάζ είναι η επιτόπια συλλογή των στοιχείων, δηλαδή είναι κανονικά «η πρώτη ύλη» ενός άρθρου. Όταν όμως ένα θέμα είναι αποκλειστικά ειδησεογραφικό, τότε το ρεπορτάζ μπορεί να είναι «η όλη ιστορία». Για τον πολίτη-δημοσιογράφο, αυτό είναι ίσως το συχνότερο είδος ιστορίας, οπότε η καλή προπόνηση στο ρεπορτάζ είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Κι επειδή η δημοσιογραφία του είναι διαδικτυακή (άρα, κυρίαρχα πολυμεσική), είναι σκόπιμο να σκέφτεται εξαρχής το ρεπορτάζ σαν μία σύνθεση του γραπτού και προφορικού λόγου με καταγραφές ήχου, εικόνας, βίντεο.

Για μια τέτοια προπόνηση, αξιοποιούμε μία εφαρμογή φωτογράφισης και βιντεολήψης με «σκηνοθετική ματιά»: Το StoryMaker εμπεριέχει έτοιμα σενάρια διαφόρων τύπων ρεπορτάζ και καθοδηγεί τον χρήστη του βήμα-βήμα στο πώς θα συλλέξει όλο το υλικό που χρειάζεται για να γεμίσει τα «συρτάρια» του άρθρου του.

Βιβλιογραφία:

• New features in StoryMaker 2 (Οδηγός εγκατάστασης και χρήσης) - βίντεο
  

https://www.youtube.com/watch?time_continue=29&v=n79gkf81z_Q

• How to Craft a Social-first News Strategy
  

https://docs.google.com/file/d/0B-xzjuELypuUakRBRzl0UklrRkk/edit

•  Storyteller Uprising: Trust & Persuasion in the Digital Age - Hanson Hosein, HRH Media and University Book Store Press, May 2011 (βιβλίο)