Στο μάθημα αυτό θα εξετάσουμε το ποιος είναι και πώς διαμορφώθηκε ο ρόλος του πολίτη-δημοσιογράφου και ποια είναι τα είδη δημοσιογραφίας πολιτών που έχουν αναπτυχθεί. Τέλος, θα δούμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικής δημοσιογραφίας και της συνεργατικής δημοσιογραφίας των πολιτών.

Περιεχόμενα 3ου μαθήματος:

• Ποιος ο ρόλος του πολίτη-δημοσιογράφου;
  
• Τα είδη των πολιτών-δημοσιογράφων
  
• Η δημοσιογραφία των ιστολογίων
  
• Οι λειτουργίες και τα είδη συμμετοχικής δημοσιογραφίας
• -   Η συνεργατική δημοσιογραφία των wiki
  

Ποιος ο ρόλος του πολίτη-δημοσιογράφου;

Η «δημοσιογραφία των πολιτών» αναφέρεται στις δημοσιογραφικές δραστηριότητες των απλών ανθρώπων. Σημαίνει ότι οι ίδιοι οι πολίτες αναφέρουν τα θέματα που πέφτουν στην αντίληψή τους. Από την εποχή της πρωτοεμφάνισής της – στις αρχές της δεκαετίας του ’90 – πολλοί επιστήμονες προσπάθησαν να ορίσουν αυτό το νέο φαινόμενο. Ένας από τους πιο αποδεκτούς και περιεκτικούς ορισμούς της δημοσιογραφίας των πολιτών λέει ότι είναι «η ανάληψη ενεργού ρόλου στη διαδικασία συλλογής, αναφοράς, ανάλυσης και διάδοσης των ειδήσεων από μη επαγγελματίες, προκειμένου να παρέχουν τις ανεξάρτητες, αξιόπιστες, ακριβείς, ευρείες και σημαντικές πληροφορίες που απαιτεί η διαβίωση σε δημοκρατία». Ο ορισμός αυτός καλύπτει όλες τις πιθανές δραστηριότητες του πολίτη δημοσιογράφου.

H δημοσιογραφία των πολιτών συγχέεται συχνά και με πολλούς άλλους όρους: «συμμετοχική δημοσιογραφία», «δημοκρατική δημοσιογραφία», «δημόσια δημοσιογραφία», «ατομική δημοσιογραφία», «διαδικτυωμένη δημοσιογραφία», «δημοσιογραφία ανοιχτών πόρων (open source)», «πληθοποριστική δημοσιογραφία», «συλλογική δημοσιογραφία», «δημοσιογραφία λαϊκής βάσης» και ούτω καθεξής. Όλες αυτές οι μορφές δημοσιογραφίας σχετίζονται μεν με τη «δημοσιογραφία των πολιτών» αλλά στην πραγματικότητα η καθεμιά τους είναι ένα ιδιαίτερο είδος.

Μέσω της δημοσιογραφίας αυτής πολλοί άνθρωποι κατόρθωσαν να υψώσουν τη δική τους φωνή στο τι θεωρούν ότι αξίζει προσοχής. Αυτοί οι άνθρωποι είναι άτομα που δεν είναι εκπαιδευμένα επαγγελματικά, αλλά παρόλα αυτά μπορούν να γράψουν σχετικά με τη γειτονιά ή την κοινότητά τους. Οι πολίτες-δημοσιογράφοι (ή οι ερασιτέχνες δημοσιογράφοι) προέρχονται από το ίδιο το κοινό, τους αναγνώστες δηλαδή, ακροατές και τηλεθεατές των ΜΜΕ. Παλιότερα ήταν «απλοί αποδέκτες» ενός συστήματος μέσων μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ) που δούλευε με συγκεκριμένο τρόπο, με μονοκατευθυντήρια ενημέρωση, με επιχειρήσεις που ανταγωνίζονταν στο ποια μιλάει πιο δυνατά, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός παρακολουθούσε μεμονωμένα τα μέσα ενημέρωσης της μίας ή της άλλης. Ωστόσο, στις αρχές του 21ου αιώνα, η κατάσταση δεν είναι πλέον η ίδια.

Το νέο αυτό ρεύμα ερασιτεχνικής δημοσιογραφίας έμοιαζε στην αρχή με προέκταση της εφηβικής δημοσιογραφίας των «μαθητικών εφημερίδων». Όμως ήταν η τεχνολογία – και πιο συγκεκριμένη η διαδικτυακή αρχιτεκτονική ελεύθερης έκδοσης (Open Publishing Architecture) – που τη διαμόρφωσε σε κάτι απόλυτα εναλλακτικό των παραδοσιακών Μ.Μ.Ε. Η εμφάνιση αυτής της τεχνολογικής εξέλιξης επέτρεψε την ανάπτυξη των Ανεξάρτητων Κέντρων Ενημέρωσης (Independent media Centers – Indymedia), το 1999. Αμέσως μετά, το 2000, ένας παλαίμαχος νοτιοκορεάτης δημοσιογράφος – ο Oh Yeon-Ho – δημιούργησε την πρώτη διαδικτυακή εφημερίδα πολιτών, την OhmyNews.com, με το σύνθημα «Κάθε Πολίτης είναι ένας Ρεπόρτερ». Ξεκίνησε την λειτουργία του με 727 πολίτες-δημοσιογράφους και τέσσερις αρχισυντάκτες. Μέσα σε πέντε χρόνια είχε φτάσει στους 12 αρχισυντάκτες και περίπου 38.000 πολίτες-δημοσιογράφους!

Η απίστευτη εμβέλεια του Διαδικτύου άνοιξε τον δρόμο και στην εμφάνιση μεμονωμένων πολιτών-δημοσιογράφων, αρχικά με τα ιστολόγια (blogs) και έπειτα με τα κοινωνικά δίκτυα (social media). H διεισδυτικότητα και ο βαθμός επίδρασης της δημοσιογραφίας των πολιτών έγινε ευρύτερα αντιληπτός όταν ξέσπασε η «Αραβική Άνοιξη». Τότε ήταν που, για πρώτη φορά, τα διεθνή ΜΜΕ συνειδητοποίησαν πως «οι πρώτες ειδήσεις» δεν έρχονταν πια από τους δικούς τους ρεπόρτερ αλλά από ερασιτέχνες πολίτες-δημοσιογράφους. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η δημοσιογραφία των πολιτών καταγίνεται μόνο με την πολιτική ή την κάλυψη πολεμικών γεγονότων: Από την βιβλιοκριτική ή τα τεστ συσκευών μέχρι τις στήλες γνώμης και τα ερασιτεχνικά βίντεο κάλυψης εκδηλώσεων, η ενημέρωση προέρχεται ολοένα και περισσότερο από μη-επαγγελματίες δημοσιογράφους.

Ιδανικά, η δημοσιογραφία των πολιτών συμπληρώνει το έργο των επαγγελματιών δημοσιογράφων. Οι πολίτες ευαισθητοποιούνται πρώτοι για πράγματα που συμβαίνουν γύρω τους, ή για πράγματα για τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και γνώση. Δρουν με τον ενθουσιασμό του ερασιτέχνη χρυσωρύχου, σε ευρήματα που θα σκύψουν μετά οι επαγγελματίες μηχανικοί μεταλλείων. Οι πολίτες-δημοσιογράφοι βρίσκουν τη φλέβα χρυσού «γρατσουνίζοντας την επιφάνεια», για να ολοκληρώσουν την εργασία μετά οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι, αναδεικνύοντας το θέμα σε όλες τις πτυχές του.

Τον δρόμο μιάς τέτοιας συνεργασίας επέλεξαν αρκετά μεγάλα Μ.Μ.Ε., που δημιούργησαν ειδικές ιστοσελίδες και ένθετα για άρθρα αναγνωστών τους, όπως το iReport του CNN (2006) και το Sharek Portal του Al-Jazeera (2007). Στον πειραματισμό αυτόν ωθήθηκαν από την επιτυχία των πυλών αμιγούς δημοσιογραφίας των πολιτών, όπως της προαναφερθείσας νοτιοκορεάτικης OhMyNews (2000), της γερμανικής myHeimat.de (2005) και – πρωτίστως – της αμερικάνικης Huffington Post (HuffPost - 2005).  

Η Huffington Post, που ιδρύθηκε από τρεις δημοσιογράφους και την Ελληνίδα Αριάννα Huffington-Στασινοπούλου, έδωσε βήμα αρθρογραφίας σε χιλιάδες επώνυμους πολίτες των ΗΠΑ και γνώρισε τεράστια επιτυχία, σε δέκα γλώσσες. Όμως, είναι άκρως ενδεικτικό το ότι τον Φεβρουάριο του 2018 εγκατέλειψε την δημοσιογραφία των πολιτών και εξάγγειλε ότι θα συνεχίσει με άρθρα μόνον επαγγελματιών δημοσιογράφων. Γιατί; Κατά δήλωση της νέας διευθύντριάς της «είχε πλέον καταστεί αδύνατον να διασταυρώνουμε τις πηγές και να ελέγχουμε την αξιοπιστία τόσων πολλών εξωτερικών συνεργατών».

Η εξέλιξη αυτή ήταν η αποκάλυψη της «κορφής του παγόβουνου» για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η δημοσιογραφία των πολιτών. Για να το πούμε πιο παραστατικά, βρίσκεται στο εδώλιο με δύο σοβαρές κατηγορίες: Την «κλοπή της είδησης» και το «έλλειμμα αξιοπιστίας». Η πρώτη έχει να κάνει με το ότι πολλοί ερασιτέχνες δημοσιογράφοι του Διαδικτύου δεν κάνουν πρωτογενή έρευνα αλλά αναπαράγουν ειδήσεις που διάβασαν, αποκρύπτοντας την πηγή. Η δεύτερη προκύπτει κυρίως από το ότι αρκετοί πολίτες-δημοσιογράφοι διαστρεβλώνουν το περιεχόμενο της είδησης, είτε λόγω εγκλωβισμού σε ένα προσωπικό πρίσμα σχολιασμού είτε λόγω ύπαρξης… προσωπικής ατζέντας.

Πίσω και από τις δύο κατηγορίες, όμως, κρύβεται η πραγματική «πηγή του κακού»: Η αξιόπιστη δημοσιογραφία προϋποθέτει εκπαίδευση όχι μόνο στον τρόπο αναζήτησης της είδησης και γραφής του άρθρου αλλά και στην ανάπτυξη της ανάλογης ηθικής και της ανάληψης ευθύνης απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Η κάλυψη αυτού του κενού δημοσιογραφικής παιδείας είναι ένας από τους βασικούς λόγους δημιουργίας του παρόντος σεμιναρίου.

 
Τα είδη των πολιτών-δημοσιογράφων

Το ότι χρησιμοποιεί κάποιος το κινητό του τηλέφωνο για να φωτογραφίσει ένα περιστατικό και μετά να το μεταφορτώσει στο Facebook, δεν τον κάνει αυτόματα δημοσιογράφο πολίτη. Επίσης, το ότι έχει κάποιος ένα ιστολόγιο (blog) όπου γράφει για την αγαπημένη του θεματική δεν συνεπάγεται ότι είναι πολίτης-δημοσιογράφος. Προκειμένου λοιπόν να αποσαφηνιστούν οι ρόλοι, θα εξετάσουμε στη συνέχεια τη διάκριση που κάνει η Εθνική Ένωση Δημοσιογράφων Πολίτη των ΗΠΑ μεταξύ «συγκυριακών δημοσιογράφων», «υπερασπιστών δημοσιογράφων» και «πολιτών δημοσιογράφων».

• Συγκυριακοί δημοσιογράφοι
  

Είναι οι πολίτες που γίνονται «δημοσιογράφοι κατά τύχη»: άνθρωποι που τυχαίνει να βρεθούν στον τόπο εξέλιξης ενός συμβάντος και παίρνουν φωτογραφίες ή βίντεο, που ανεβάζουν σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης (όπως το Facebook, το Instagram ή το Twitter) ή στέλνουν σε ιστοσελίδες ειδησεογραφίας πολιτών, όπως το CNN iReport ή το Fox News uReport.

Για παράδειγμα:

Στις 7 Ιουλίου 2005, τέσσερις μουσουλμάνοι βομβιστές αυτοκτονίας πυροδότησαν συντονισμένα τους μηχανισμούς τους σε διαφορετικά σημεία  του Λονδίνου, σε ώρα αιχμής, σκοτώνοντας 52 αθώους και τραυματίζοντας 700 άτομα. Η διευθύντρια ειδήσεων του BBC, Helen Boaden, δήλωσε μετά ότι μέσα στην πρώτη ώρα από την εκδήλωση των εκρήξεων έλαβε 50 φωτογραφίες και βιντεοκλίπ που λήφθηκαν με κινητά τηλέφωνα. Μέσα σε 24 ώρες από τις επιθέσεις είχε λάβει 100 φωτογραφίες και βίντεο, 3.000 κείμενα και 20.000 μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Τις ημέρες που ακολούθησαν, περίπου 3.000 άτομα δημοσίευσαν φωτογραφίες και βίντεο των εκρήξεων στον ιστότοπο www.Moblog.net. Η Helen Boaden δήλωσε ότι αυτές οι βομβιστικές επιθέσεις στο Λονδίνο έφεραν τη συνειδητοποίηση ότι «η συγκέντρωση ειδήσεων είχε αλλάξει για πάντα».

Παρότι αυτή η δήλωση ακούγεται ως ορόσημο για τη δημοσιογραφία των πολιτών, δεν είναι ακριβώς έτσι: Ελάχιστοι από όσους έκαναν tweet, blog, ή ανέβασαν φωτογραφίες ή βίντεο των εκρήξεων το έκαναν ως ενσυνείδητη πράξη δημοσιογραφίας. Το έκαναν επειδή μπορούσαν. Η τεχνολογία για να το κάνουν βρισκόταν στην τσέπη τους ή την τσάντα τους. Απλά, έβγαλαν το κινητό τους, κατέγραψαν τη σκηνή και άρχισαν να στέλνουν μηνύματα για τα όσα είδαν να συμβαίνουν. Ήξεραν ότι συνέβαινε κάτι σημαντικό και θέλησαν και άλλοι να το μάθουν. Έτυχε να δημοσιογραφήσουν, χωρίς να είναι στα σχέδιά τους. Και είναι χαρακτηριστικό το ότι για τους περισσότερους «συγκυριακούς δημοσιογράφους» η πρώτη εμφάνισή τους στη δημοσιογραφία είναι και η τελευταία τους.

• Δημοσιογράφοι υπεράσπισης πολιτών/ιδεών
  

Η υπερασπιστική δημοσιογραφία είναι το είδος δημοσιογραφίας που υιοθετεί μια άποψη και την υποστηρίζει, εξ ονόματος ενός κοινωνικού, πολιτικού, επιχειρηματικού ή θρησκευτικού στόχου. Είναι «στρατευμένη δημοσιογραφία», με εκούσια και διαφανή προκατάληψη. Αυτό που την διαφοροποιεί από την προπαγάνδα είναι ότι  επιχειρηματολογεί βάσει επαληθεύσιμων γεγονότων, που υποστηρίζουν τις θέσεις του αρθρογράφου, της εφημερίδας, του ιστολογίου ή του ιστοτόπου. Οι κλασικοί  δημοσιογράφοι επιδιώκουν την αντικειμενικότητα στα άρθρα τους, παραμερίζοντας τις προκαταλήψεις τους. Οι «υπερασπιστές δημοσιογράφοι» παραδέχονται τις προκαταλήψεις τους στο κοινό τους και εκθέτουν ελεύθερα τις απόψεις τους.

Το σημαντικό για όποιον θέλει να αναλάβει ρόλο «υπερασπιστή δημοσιογράφου» είναι να θυμάται πως πρέπει να υποστηρίζει ένα άτομο ή μία ιδέα χρησιμοποιώντας αξιόπιστα γεγονότα και δεδομένα. Διαφορετικά, εύκολα θα ξεπέσει στο ρόλο του προπαγανδιστή  που σκόπιμα διαδίδει φήμες, διαστρέφει γεγονότα, αλλάζει δεδομένα και διαβάλλει αντιπάλους.

Οι παρακάτω διευκρινήσεις αποσαφηνίζουν ακόμη περισσότερο τις διαφορές μεταξύ του ενός και του άλλου ρόλου:

• Ένας ειλικρινής «υπερασπιστής δημοσιογράφος» αναγνωρίζει πρόθυμα την προκατάληψη του, ενώ ένας προπαγανδιστής δηλώνει αντικειμενικός και κρύβει την προκατάληψή του σε μια προσπάθεια να ξεγελάσει τον αναγνώστη.
  
• Ένας έντιμος «υπερασπιστής δημοσιογράφος»  γνωρίζει την ιδεολογική του τοποθέτηση και μπορεί να την υπερασπιστεί με ακεραιότητα. Ένας προπαγανδιστής διαστρεβλώνει τα γεγονότα ώστε να φανεί ότι όλοι εργάζονται υπέρ ενός σκοπού ακόμη και όταν δεν το κάνουν.
  
• Ένας έντιμος «υπερασπιστής δημοσιογράφος»  αναζητά την αλήθεια και είναι πρόθυμος να αλλάξει θέση αν το απαιτεί η αλήθεια. Ένας προπαγανδιστής αλλάζει την αλήθεια για να δικαιώσει τη θέση του.
  
• Ένας έντιμος «υπερασπιστής δημοσιογράφος» δεν βασίζεται σε αποσπάσματα γεγονότων. Ένας προπαγανδιστής εκμεταλλεύεται την αποσπασματική πληροφόριση για να δομήσει ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες.
  
• Ένας έντιμος «υπερασπιστής δημοσιογράφος» δεν αποσιωπά τις δυσάρεστες πληροφορίες και δεν παρουσιάζει μισές αλήθειες. Οι προπαγανδιστές δεν έχουν κανένα πρόβλημα να κρύψουν δυσάρεστες αλήθειες, να αποφύγουν ενοχλητικές ερωτήσεις ή να παραποιήσουν στοιχεία που τους διαψεύδουν.
  
• Ένας έντιμος «υπερασπιστής δημοσιογράφος»  δέχεται την αντιπαράθεση και είναι πρόθυμος να ακούσει τα επιχειρήματα των άλλων με σεβασμό. Ένας προπαγανδιστής είτε αποφεύγει τον αντίλογο ή καταφεύγει στη γελοιοποίηση και την προσβολή του αντιπαρατιθέμενου.
  
• Ένας ειλικρινής «υπερασπιστής δημοσιογράφος»  επιδιώκει μια ποικιλία πηγών για να υπερασπιστεί μια θέση και να διαπιστώσει γεγονότα. Δεν φοβάται να αναζητήσει ουδέτερες πηγές για πληροφορίες που είτε θα υποστηρίξουν είτε θα αντικρούσουν την προκατάληψη του. Ένας προπαγανδιστής επιδιώκει την επαλήθευση μόνο από πηγές που εγγυώνται ότι θα υποστηρίξουν την άποψή του.
  

• Πολίτες-δημοσιογράφοι
  

Οι πολίτες-δημοσιογράφοι είναι ανεξάρτητοι πολίτες που δημοσιογραφούν με συνέπεια. Δεν περιορίζονται από συμβατικές δημοσιογραφικές διαδικασίες ή μεθοδολογίες και, συνήθως, λειτουργούν χωρίς εποπτεία. Συγκεντρώνουν, επεξεργάζονται, ερευνούν, αναφέρουν, αναλύουν και δημοσιεύουν ειδήσεις και πληροφορίες, χρησιμοποιώντας μια ποικιλία ψηφιακών τεχνολογιών.

Οι ειδήσεις που προέρχονται από πολίτες αποτελούν μέρος μιας ενεργητικής παγκόσμιας επανάστασης που επανασυνδέει τα ΜΜΕ με τους ανθρώπους. Απαιτεί τη συμμετοχή του πολίτη σε ένα νέο επίπεδο. Πρόκειται για ένα φαινόμενο από τη βάση προς την κορυφή, όπου οι πολίτες δεν αρκούνται να παρευρίσκονται σε συνεδριάσεις ομίλων ή δημοτικών συμβουλίων. Δεν γράφουν ένα άρθρο για κάποιον αρχισυντάκτη ελπίζοντας απλά ότι θα τυπωθεί. Αντ' αυτού, οι πολίτες-δημοσιογράφοι αυτενεργούν με διάφορους τρόπους:

• Γράφοντας σε ένα ιστολόγιο (blog).
  
• Στέλνοντας με email άρθρα σε όλους τους γνωστούς στο βιβλίο διευθύνσεών τους.
  
• Αναπτύσσοντας τον δικό τους ενημερωτικό ιστότοπο (site).
  
• Δημοσιεύοντας άρθρα σε σελίδες κοινωνικών δικτύων, όπως το Facebook.
  
• Ενημερώνοντας ή σχολιάζοντας τηλεγραφικά τα γεγονότα, στο Twitter.
  
• Συμμετέχοντας στη σύνταξη κειμένων για έναν συνεργατικό ενημερωτικό ιστότοπο ανοιχτής διακρίβωσης (wiki news).
  

Με όλους αυτούς τους τρόπους (και όσους αναπτυχθούν μελλοντικά) οι πολίτες-δημοσιογράφοι:

• καταγράφουν, φωτογραφίζουν και βιντεοσκοπούν αυτό που βλέπουν ότι συμβαίνει, ενεργώντας ως αυτόπτες μάρτυρες που επαληθεύουν τα γεγονότα,
  
• διευκρινίζουν και αναλύουν τα γεγονότα,
  
• εξακριβώνουν δηλώσεις, έγγραφα και στοιχεία σχετικά με τα συμβάντα,
  
• μοιράζονται την εμπειρία τους,
  
• θέτουν ερωτήσεις με τόλμη και σεβασμό,
  
• καλύπτουν τα συμβάντα χωρίς να περιμένουν τα ΜΜΕ να τα καλύψουν,
  
• χρησιμοποιούν την πιο πρόσφατη διαθέσιμη τεχνολογία για να διοχετεύσουν τις ειδήσεις στο κοινό τους.
  

 
Η δημοσιογραφία των ιστολογίων

Το ιστολόγιο (blog, Web log) είναι ένα εκτιθέμενο στο Διαδίκτυο προσωπικό ημερολόγιο, όπου η τελευταία ανάρτηση του γράφοντος έρχεται πρώτη στη «στίβα» των αναρτήσεών του. Ως μορφή δημοσιοποίησης απόψεων υπήρχε από την πρώτη δεκαετία εμφάνισης του Παγκόσμιου Ιστού (WWW), αλλά ήταν οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ του 2014 που το εκτόξευσαν στην παρέα της «αναγνωρίσιμης δημοσιογραφίας»: Όταν τα παραδοσιακά ΜΜΕ δεν κατάφεραν να διερευνήσουν κάποιες ιστορίες της προεκλογικής περιόδου, τα ιστολόγια δημιούργησαν τέτοιον θόρυβο που ανάγκασε τους μεγάλους ειδησεογραφικούς οργανισμούς να λάβουν υπόψη τα ερωτήματά τους.

Όπως μέτρησε το ίδρυμα Pew Internet and American Life Project, τον Ιούνιο του 2002, περίπου 3% των χρηστών Διαδικτύου είχαν δημιουργήσει ιστολόγιο. Μέχρι το τέλος της χρονιάς είχαν υπερδιπλασιαστεί, φτάνοντας στο 7%. Επίσης, τα ιστολόγια αυτά τα διάβαζε τώρα ποσοστό 27% των χρηστών Διαδικτύου, ενώ δεκαοχτώ μήνες πριν τα διάβαζε πσοσοτό 11%.

Τα πολιτικά προσανατολισμένα ιστολόγια αντιπροσωπεύουν μικρό μέρος της «μπλογκόσφαιρας». Στην πραγματικότητα, η συντριπτική πλειονότητα των ιστολογίων έχει πολύ λίγη σχέση με την πολιτική ή τα μέσα ενημέρωσης. Έχουν όμως πολλά να κάνουν με τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της κοινότητας στον Παγκόσμιο Ιστό (WWW).

Σε αντίθεση με τα κλασικά προσωπικά ημερολόγια, οι καταχωρίσεις των ιστολογίων μπορούν να είναι διαθέσιμες σε μια επιλεγμένη ομάδα ατόμων ή και σε οποιονδήποτε περιηγείται στον Διαδίκτυο. Συχνά τα ιστολόγια επιζητούν τα σχόλια των αναγνωστών τους και επιτρέπουν την αλληλεπίδραση μεταξύ του γράφοντος και του κοινού του. Επιπλέον, τα περισσότερα ιστολόγια εμπλουτίζουν τα κείμενά τους με παραπομπές (links) σε άλλα ιστολόγια ή διαδικτυακά άρθρα (που τους αρέσουν ή όχι).

Πολλά ιστολόγια χρησιμοποιούν «συνοπτική ροή ειδήσεων» (RSS - really simple syndication). Το RSS επιτρέπει την παροχή εν σειρά σχολιασμένων φωτογραφιών με παραπομπή, που τροφοδοτούνται σε οποιονδήποτε εγγράφεται στο «κανάλι». Διευκολύνει τον κάτοχο του ιστολογίου με τον να ενημερώνει αυτόματα για τους «αγαπημένους ιστότοπους» αντί να παραπέμεπι στον καθένα ξεχωριστά. Τελικά, τα ιστολόγια δίνουν τη δυνατότητα στον κάθε συμμετέχοντα να παίζει πολλαπλούς ρόλους ταυτόχρονα: εκδότης, σχολιαστής, συντονιστής, συγγραφέας, ανταποκριτής...

Στον χώρο της δημοσιογραφίας, η κατηγοριοποίηση των ιστολογίων είναι δύσκολη. Υπάρχουν μεμονωμένοι πολίτες που κάνουν δημοσιογραφία μέσω του ιστολογίου τους, αλλά υπάρχουν και επαγγελματίες δημοσιογράφοι που διατηρούν ιστολόγιο. Επίσης, υπάρχουν ιστολόγια - είτε από άτομα είτε από ομάδες - που συνδέονται με τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Άλλα ιστολόγια είναι εντελώς ανεξάρτητα και άλλα όχι. Τελικά, το ιστολόγιο είναι μόνο το μέσο, όπως είναι η τηλεφωνία. Το τι κάνεις με αυτό εξαρτάται από το τι θες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το λογισμικό δόμησης των ιστολογίων συνιστά τον ευκολότερο και φθηνότερο μηχανισμό αυτο-δημοσίευσης.

Πολλοί πάροχοι υπηρεσιών Διαδικτύου προσφέρουν πλατφόρμες φιλοξενίας ιστολογίων, με μηχανισμό διαχείρισης του περιεχομένου τους (CMS - Content Management System). ενώ μερικά παρέχουν συστήματα διαχείρισης περιεχομένου για bloggers. Αυτό το πρόγραμμα διαχείρισης περιεχομένου διευκολύνει την ανάτηση του υλικό, μέσα από  πρότυπα πλαίσια που καθορίζουν την εμφάνιση και οργάνωση της ιστοσελίδας.

Τα ιστολόγια, είτε είναι ατομικά είτε ομαδικά, είτε συνδεδεμένα με ΜΜΕ ή ανεξάρτητα, παρέχουν ένα μείγμα λειτουργιών που προσθέτει αξία και συμπληρώνει τις πιο παραδοσιακές μορφές δημοσιογραφίας. Επίσης, επηρεάζουν τη δημοσιογραφία με πολλούς τρόπους, κυρίως όταν παρέχουν σχόλια ή αναφορές.

Οι λειτουργίες και τα είδη συμμετοχικής δημοσιογραφίας

Η μελέτη «We Media», που συνέταξε το 2003 το Media Center at the American Press Institute, διέκρινε τους ακόλουθους τύπους συμμετοχικής δημοσιογραφίας στο Διαδίκτυο:

• Πίνακες συζητήσεων, λίστες σχολίων (listservs)  και φόρα συζήτησης (forums)
  
• Περιεχόμενο που προκύπτει από σχολιασμό φωτογραφιών
  
• Ιστολόγια που παράγονται από άτομα, ακτιβιστές, κοινότητες, ή και σε συνδυασμό με παραδοσιακά ΜΜΕ
• Ιστολόγια μέσω κινητών τηλεφώνων (mob logs) και μέσω βίντεο (vlogs)
  
• Συνεργατική αρθρογραφία στο Διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένων των wiki
  
• Ηχογραφημένες διαδικτυακές εκπομπές (podcasts).
  

Επίσης, η μελέτη αυτή εντόπισε στα ιστολόγια τις ακόλουθες λειτουργίες συμμετοχικής δημοσιογραφίας:

• Σχολιασμός

• Φιλτράρισμα και επεξεργασία

• Διασταύρωση στοιχείων

• Πρωτογενές ρεπορτάζ

• Επεξήγηση συμβάντων

• Αξιολόγηση από ομότιμους (peer review)

Πηγή: Bowman and Willis, “We Media”.

 
Η συνεργατική δημοσιογραφία των wiki

Η λέξη wiki προέρχεται από τον Χαβάη και σημαίνει «σβέλτα». Στο Διαδίκτυο σημαίνει μία τεχνολογία λογισμικού που επιτρέψει σε οποιονδήποτε να αναθεωρήσει ή να συνεισφέρει περιεχόμενο σε μία ιστοσελίδα. Ενώ τα ιστολόγια επιτρέπουν σε άτομα να δημοσιεύουν περιεχόμενο, δεν επιτρέπουν σε άλλα άτομα να αλλάξουν το αναρτημένο περιεχόμενο. Τα Wiki το επιτρέπουν.

Το πρώτο και πιο επιτυχημένο wiki είναι η Wikipedia, μια ηλεκτρονική συνεργατική εγκυκλοπαίδεια με εκατομμύρια καταχωρήσεις και χιλιάδες συνεισφέροντες, που ξεκίνησε το 2001. Η Wikipedia έχει αναπτύξει φήμη παραπλήσια της μηχανής αναζήτησης της Google, επειδή είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για αναζήτηση πληροφοριών.

Η επιτυχία της Wikipedia έφερε τη δημιουργία του Wikinews, τον Δεκέμβριο του 2004, όπου εφαρμόζεται η συλλογική αντίληψη και στην ειδησεογραφία. Όταν συνέβη το τσουνάμι της Ινδονησίας, στις 26 Δεκεμβρίου του 2004, τα άρθρα του Wikinews εμφανίστηκαν στον ιστότοπο μέσα σε λίγα λεπτά από την εκδήλωση των γεγονότων. Οι αρχικές πληροφορίες ήταν μόνο μερικές προτάσεις, αλλά κάθε λίγα λεπτά γίνονταν αναθεωρήσεις. Το χρονικό της εξέλιξης μπορούσε να ακολουθηθεί για να δει κανείς το  ποιος έκανε αλλαγές και ποιες αλλαγές έγιναν. Το «συλλογικό άρθρο» απέκτησε  εκατοντάδες αναθεωρήσεις, με αλλαγές ακόμη και μήνες αργότερα.

Τα Wikinews, όπως η Wikipedia, απαιτούν από τους συνεισφέροντες να συμφωνήσουν σε ορισμένες πολιτικές. Σε αντίθεση με τα OhmyNews και Indymedia, ζητούν από κάθε συνεισφέροντα να υιοθετήσει μια «ουδέτερη άποψη». Η αρχή αυτή λέει ότι ένα άρθρο πρέπει να αντιπροσωπεύει δίκαια όλες τις πλευρές και να μην δηλώνει ή υπονοεί ότι κάποια πλευρά είναι η σωστή.

Τα Wikinews επεξηγούν ότι η διαφύλαξη της «ουδέτερης άποψης» περιλαμβάνει το να μην γράφουμε κρύβοντας τις διαφορετικές οπτικές γωνίες αλλά δείχνοντας την ποικιλομορφία τους. Επίσης, ζητά από τους συγγραφείς να αναφέρουν πάντα μόνο επιβεβαιωμένα γεγονότα, να αναφέρουν τις πηγές τους, να σέβονται και να αποφεύγουν παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων και να περιορίζουν τις ανασκευές τους (undo) σε τρεις. Στον ιστότοπο των Wikinews παρέχονται και αρκετές άλλες οδηγίες για τους συνεισφέροντες δημοσιογράφους, από προτεινόμενα στυλ γραφής μέχρι τον ορισμό του τι συνιστά είδηση και καλό περιεχόμενο.

Η σύνταξη των άρθρων στα Wikinews γίνεται με το δόγμα «πρώτα γράφουμε κι ύστερα επιμελούμαστε». Η επιμέλεια μπορεί να περιλαμβάνουν στίξη, προσθήκη υπότιλου ή διόρθωση ορθογραφία, αλλά και πρόσθεση νέων πληροφοριών.  Κατά τους πρώτους επτά μήνες λειτουργίας τους, τα Wikinews δημοσίευσαν περισσότερα από επτά χιλιάδες άρθρα σε περισσότερες από δώδεκα γλώσσες, που τα συν-έγραψαν σχεδόν τέσσερις χιλιάδες συμμετέχοντες.

Συνοψίζοντας:

Η δημοσιογραφία των πολιτών ξεκίνησε αρχικά ως ακτιβισμός εναντίωσης στην «παραπληροφόρηση των μεγάλων ΜΜΕ». Οι πολίτες-δημοσιογράφοι προέρχονται από το ίδιο το κοινό, τους αναγνώστες δηλαδή, τους ακροατές και τους τηλεθεατές των ΜΜΕ. Η τεχνολογία του Διαδικτύου επιτρέπει στους πολίτες να δημοσιεύουν δοκίμια, φωτογραφίες, ειδησεογραφικά μηνύματα και παραπομπές σε ιστολόγια και ιστότοπους.

Τα ιστολόγια (blogs) είναι προσωπικά ημερολόγια ή περιοδικά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πρόκληση δημόσιας συζήτησης. Γράφοντας σε αυτά, οι πολίτες-δημοσιογράφοι δεν περιορίζονται από συμβατικές δημοσιογραφικές διαδικασίες ή μεθοδολογίες και, συνήθως, λειτουργούν χωρίς εποπτεία. Πολλά ιστολόγια δημιουργούνται για την κάλυψη τοπικών ειδήσεων, που συχνά παραμελούνται από τα μεγάλα ΜΜΕ.

Τα Wiki είναι πλατφόρμες συνεργατικής αρθρογραφίας που παρέχουν πληροφορίες στο ευρύτερο κοινό. Τα Wiki και τα ιστολόγια δεν έχουν σταθερή κατηγοριοποίηση, καθώς αναπτύσσονται καθημερινά για να ικανοποιήσουν διαφορετικές ανάγκες πληροφόρησης των ατόμων και της κοινωνίας.

Βιβλιογραφία:

• Ιnternet, δημοσιογραφία των πολιτών και ενημέρωση – eClass, Πανεπιστήμιο Αθηνών
  

https://eclass.uoa.gr/modules/document/index.php?course=MEDIA136&download=/5383a1acooL9/5383a1d2ZMhe.pdf

• The mobile journalist - from backpack to pocket journalism, IFRA Report, 2009
  

• Why mobile journalism is a must for news organisations
  

• Tim Pool: The Journalism Revolution (βίντεο)
  

• The citizen journalist: How ordinary people are taking control of the news
  

https://www.digitaltrends.com/features/the-citizen-journalist-how-ordinary-people-are-taking-control-of-the-news/

• Citizen journalists are about to take over newsrooms
  

https://nypost.com/2016/03/09/citizen-journalists-are-about-to-take-over-newsrooms/

• How citizen journalism can lead to cyber bullying
  

https://www.sciencedaily.com/releases/2016/06/160614084218.htm

• Τα μέσα επικοινωνίας στον 21ο αιώνα, Στ. Παπαθανασόπουλος, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011 (βιβλίο)
  

• Participatory Journalism, Jane B. Singer, Alfred Hermida, David Domingo, Ari Heinonen, Steve Paulussen, Thorsten Quandt, Zvi Reich, Marina Vujnovi, Wiley-Blackwell, 2011 (βιβλίο)
  

• MediaWiki: Wikipedia and Beyond, Daniel Barett, O’Reilly, 2009 (βιβλίο)