Στο μάθημα αυτό θα εμβαθύνουμε στα μυστικά του συνδυασμού ρεπορτάζ με φωτογράφιση – δηλαδή, του φωτορεπορτάζ. Ιδιαίτερα, θα δούμε το τι πρέπει να γνωρίζεις ώστε η χρήση του κινητού ως φωτογραφική μηχανή να σου διασφαλίζει την ποιοτική οπτική σύλληψη στιγμών που χρειάζεται το ρεπορτάζ σου.

Περιεχόμενα 2ου μαθήματος

• Φωτορεπορτάζ
  
• Η σημασία της «οπτικοποίησης»
  

  -     Καδράρισμα

  -     Επιλογή φακού

  -     Γωνία λήψης

  -     Απόσταση από το θέμα

  -     Βάθος πεδίου

  -     Φωτισμός της σκηνής

• Συμβουλές
  

Φωτορεπορτάζ

Ζούμε στον αιώνα του «οπτικοακουστικού πολιτισμού», δηλαδή στα χρόνια όπου το κοινό της ενημέρωσης δεν αρκείται στην ανάγνωση ενός γραπτού άρθρου, αλλά περιμένει πλούσιο οπτικο-ακουστικό υλικό να το συνοδεύει και να το υποστηρίζει.

Από αυτή τη «ζήτηση» προέκυψε η συγχώνευση του ρεπόρτερ και του φωτογράφου στον μεικτό ρόλο του φωτορεπόρτερ.

Η ειδησεογραφική φωτογραφία εξαρτάται από τον χρόνο και την τοποθεσία. Για να δείξεις στο κοινό τι συνέβη, πρέπει να είσαι παρών στο συμβάν για να τραβήξεις φωτογραφία ή το συμβάν να έχει αρκετή διάρκεια ώστε να προλάβεις να φτάσει εκεί πριν λήξει. Τα πράγματα είναι πολύ λιγότερο αγχωτικά όταν δεν κάνεις ειδησεογραφικό ρεπορτάζ, αλλά φωτογραφίζεις για να καλύψεις θέματα που δεν πιέζονται ασφυκτικά από τον χρόνο.

Ο φωτορεπόρτερ πρέπει να αναγνωρίζει και να καταγράφει την κορύφωση της δράσης και το δράμα που εκτυλίσσεται μπορτά από τον φακό του. Πρέπει να ενσωματώνει το συναίσθημα του ατόμου που φωτογραφίζει και να αναζητά στιγμές που παρουσιάζουν μια μοναδική πτυχή ενός γεγονότος ή μιας κατάστασης. Το να εκπαιδευτείς σε αυτά περιλαμβάνει χαρακτηριστικά σύνθεσης, όπως το σε ποιο σημείο του κάδρου θα βάλεις το θέμα σου και το πώς θα κατευθύνεις την προσοχή όσων δουν τη φωτογραφία του σε συγκεκριμένο σημείο εστίασης. Επίσης, περιλαμβάνει το να μάθεις να χειρίζεσαι το φως, ώστε αυτό να βοηθά την οπτικοποίηση της ιστορίας και όχι να την παρεμποδίζει.

Το smartphone που έχεις διαθέτει σίγουρα κάμερα και πρόγραμμα χειρισμού της, αλλά – καθώς είναι φτιαγμένα για τον καθένα και όχι για φωτορεπόρτερ –  συνήθως απλά  προσαρμόζονται αυτόματα σε πιθανά προβλήματα φωτισμού ή σου παρέχουν βελτιωμένες παραλλαγές της λήψης σου. Αυτές είναι αντιδράσεις του λογισμικού στην ανάλυση της σκηνής μπροστά από το φακό, αλλά δεν αρκούν για να μάθεις να αναγνωρίζεις τη σύνθεση και τον φωτισμό που θα παράγουν μια πιο αποτελεσματική φωτογραφία.

Στην περίπτωση, λοιπόν, που το πρόγραμμα κάμερας του κινητού σου όντως δεν σου παρέχει πολλές ρυθμίσεις, το πρώτο σου βήμα είναι να «κατεβάσεις» μία εφαρμογή (app) που θα προσθέσει στην κάμερα του κινητού σου δυνατότητες ελέγχου της, σαν να είναι πραγματική φωτογραφική μηχανή. Η καλύτερη δωρεάν εφαρμογή που διατίθεται σήμερα είναι η Open Camera. 

 
Η σημασία της «οπτικοποίησης»

Η φωτογραφία είναι μια γλώσσα, όπως η γραπτή ή η ομιλούμενη γλώσσα, με το δικό της λεξιλόγιο και τη δική της γραμματική. Ο φωτογράφος εργάζεται με λεξιλόγιο που αποτελείται από τα οπτικά στοιχεία που υπάρχουν γύρω του. Οτιδήποτε μπορεί να είναι ένα οπτικό στοιχείο. Η γραμματική της φωτογραφίας είναι η σειρά με την οποία επιλέγεις τα οπτικά στοιχεία, τα απομονώνεις ή τα συσχετίζεις με άλλα στοιχεία, ή τα υπογραμμίζεις με διαφορετικό τρόπο στη λήψη σου. Η επιλογή και η διάταξη των οπτικών στοιχείων είναι τεχνικές που χρησιμοποιείς για να επικοινωνήσεις μέσω της φωτογραφίας σου μια ιδέα.

Για να γίνεις καλός σ’ αυτές τις τεχνικές χρειάζεται να βλέπεις σκηνοθετικά μία φωτογραφία πριν την πάρεις. Το να σχηματίζεις μια νοητική εικόνα του τι θα πάρεις πριν το πάρεις λέγεται οπτικοποίηση. Αληθεύει ότι όλοι δεν βλέπουν ένα θέμα με τον ίδιο τρόπο - και δεν μπορούν όλοι να οπτικοποιήσουν αμέσως την εικόνα του. Οι περισσότεροι, όμως, μαθαίνουν να «βλέπουν» μέσα από την εξάσκηση και την εμπειρία. Είναι ίσως μια αργή διαδικασία, αλλά αξίζει τον κόπο.

Η εξάσκηση αρχίζει με το να σκεφτείς το εξής: Η άμεση αντίδραση όλων μας όταν βλέπουμε ένα ενδιαφέρον θέμα είναι το φωτογραφίσουμε αμέσως, κάνοντας αρκετές λήψεις από το ίδιο σημείο. Όμως, θα είναι πολύ ποιοτικότερο το αποτέλεσμα αν το φωτογραφίσεις από διάφορες γωνίες λήψεις, με διαφορετικές συνθέσεις του σκηνικού. 

Ξεκίνα, λοιπόν, τις δοκιμαστικές φωτογραφήσεις σου, ελέγχοντας τα ακόλουθα:

1) Καδράρισμα

• Η εικόνα περιλαμβάνει όλο το θέμα ή εν μέρει;
  
• Γιατί έχουν αποκοπεί συγκεκριμένα στοιχεία;
  
• Πού βρίσκεται το κέντρο της εικόνας;
  
• Το πιο σημαντικό στοιχείο της εικόνας γεμίζει το κάδρο ή βρίσκεται αποκομένο στο κέντρο του κάδρου;
  
• Αν συμβαίνει ένα από τα δύο, πότε η εικόνα δείχνει «μπουκωμένη» και πότε αδύναμη;
  
• Φωτογράφισες κάτι που κινείται; Ποια θέση έχει στο κάδρο σου; Αν σου ξέφυγε αρκετά ώστε να φτάσει στην άκρη του κάδρου, νιώθεις ότι «χάθηκε η κίνηση»;
  

 
2) Επιλογή φακού

• Έκανες ζουμ (με τηλεφακό ή μέσω λογισμικού); Αν ναι, μήπως η φωτογραφία σου δίνει την αίσθηση ότι είσαι αδιάκριτος, δρώντας σαν παπαράτσι;
  
• Αν χρησιμοποίησες τον κανονικό φακό, αισθάνεσαι ότι το κοινό σου νοιώθει πιο άνετα με τη φωτογραφία;
  
• Αν χρησιμοποίησες ευρυγώνιο φακό, μήπως δραματοποιείς τη σκηνή, θέτοντας το κοινό σου σε κατάσταση αναμονής;
  

3) Γωνία λήψης

• Πήρες το θέμα σου από χαμηλά προς τα πάνω ή από ψηλά προς τα κάτω; Η λήψη από χαμηλά κάνει τα άτομα να δείχνουν πιο εντυπωσιακά, ενώ η λήψη από ψηλά τα μειώνει (ωστόσο δείχνει περισσότερα στοιχεία αν καλύπτεις πλήθος ανθρώπων).
  
• Αν στο όλο σκηνικό της φωτογραφίας σου υπάρχουν άξονες (τοίχοι, φράχτες, δρόμοι, ποτάμια…), η λήψη τους σε οριζόντια διάταξη θα σου δώσει μία στατική εικόνα. Αντίθετα, αν τους πάρεις έτσι ώστε να τέμνονται διαγώνια, η τελική εικόνα θα είναι δυναμική και «τρισδιάστατη».
  

4) Απόσταση από το θέμα

• Οι λήψεις από πολύ μακριά είναι κατάλληλες μόνο για τοπία ή αεροφωτογραφήσεις.
  
• Οι λήψεις από μακριά είναι κατάλληλες για ομάδες ανθρώπων, καθώς τους βάζουν όλους στο κάδρο.
  
• Οι λήψεις από μέση απόσταση είναι κατάλληλες για ένα ή δύο άτομα και επιτρέπουν την παρατήρησή τους χωρίς την αίσθηση ότι τους ενοχλείς.
  
• Οι λήψη σχετικά κοντινών πλάνων (π.χ. μέση και επάνω του σώματος) βοηθούν την εστίαση της προσοχής του κοινού σε κάτι σημαντικό.
  
• Οι κοντινές λήψεις (πρόσωπα) θέτουν το κοινό σε στενή σχέση με το θέμα, επιτρέποντας την παρατήρηση εκφράσεων και συναισθημάτων.
  
• Οι υπερβολικά κοντινές λήψεις (μέρος του προσώπου) μπορούν να λειτουργήσουν αντίστροφα (να αυξήσουν την απόσταση θέματος-κοινού), καθώς κάνουν το γνώριμο να φαίνεται άγνωστο.
  

5) Βάθος πεδίου

• Η ολική εστίαση (όπου ολόκληρη η σκηνή είναι καθαρή στο κάδρο) κάνει τη φωτογραφία «επίπεδη», σε βαθμό που να φαίνεται αφύσικη.
  
• Η επιλεκτική εστίαση (όπου κάποια τμήματα είναι καθαρά, ενώ άλλα όχι) επιτρέπει στο κοινό να αντιληφθεί αμέσως το είναι σημαντικό.
  
• Η μαλακή εστίαση (όπου τα στοιχεία της εικόνας ελαφρά θολώνουν) είναι κατάλληλη μόνο για δημιουργία κλίματος νοσταλγίας ή ονείρου.
  

6) Φωτισμός της σκηνής

Ο χειρισμός του φωτισμού είναι η πεμπτουσία της φωτογραφικής τέχνης. Για τις δημοσιογραφικές ανάγκες, όμως, θα αρκεστούμε στα παρακάτω βασικά. Το ποια τελικά θα διαλέξεις και πότε, είναι κάτι που μαθαίνεται μέσα από πολύ πρακτική εξάσκηση.

• Ο έντονος φωτισμός συνδέεται με νότα αισιοδοξίας.
  
• Ο χαμηλός φωτισμός μπορεί να δείχνει σκοτεινή διάθεση, λύπη, μοναξιά.
  
• Ο οπίσθιος φωτισμός μπορεί να δημιουργήσει φωτοστέφανο γύρω από το άτομο, προσδίδοντάς του αίγλη ή πνευματικότητα.
  
• Μια ακτίνα φωτός μέσα σε σκοτεινή σκηνή τονίζει την αντίθεση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, προσδίδοντας συναισθηματική φόρτιση.
  

 Συμβουλές:

• Μη χρησιμοποιείς φλας παρά μόνον αν είναι απολύτως αναγκαίο. Μια ενδιάμεση λύση είναι να φωτογραφίσεις με τη ρύθμιση DRO ή HDR (High Dynamic Range).
  
• Μην κάνεις ζουμ με το λογισμικό του κινητού σου.
  
• Αν θέλεις να τραβήξεις κοντινά πλάνα, πλησίασε το θέμα με τα πόδια – όχι με το λογισμικό του κινητού.
  
• Εάν το κινητό σου (ή η εφαρμογή που εγκατέστησες) επιτρέπει τη λήψη σε μορφή RAW, προτίμησέ την λόγω ποιότητας. Απλά, θα χρειαστεί να έχεις πολύ αποθηκευτικό χώρο διαθέσιμο (SD card).
  
• Να κάνεις πολλές λήψεις μαζί της ίδιας εικόνας (burst mode), ώστε να μπορείς να επιλέξεις μετά την καλύτερη. (Αρκεί – και πάλι – να έχεις άφθονο χώρο αποθήκευσης).
  
• Τήρησε τον κανόνα των τρίτων: Εστιάστε περίπου στο 1/3 της όλης σκηνής που μπαίνει στο κάδρο σου. Αυτό θα επιτρέψει στο κοινό σου να εντοπίσει το σημαντικό αλλά και να αντιληφθεί το πλαίσιο της συγκεκριμένης στιγμής.
  
• Ενεργοποίησε τη ρύθμιση αποθήκευσης της κάθε φωτογραφίας μαζί με τα μετα-δεδομένα χρόνου και τόπου λήψης (GPS), ώστε να μην μπορεί να αμφισβητηθεί.  
  

Για παράδειγμα, δες τα βήματα στην Open Camera:

• Στην περίπτωση που δεν χρησιμοποιείς πλαίσιο ή μια λαβή σταθεροποίησης, ενεδρεύει το σοβαρό ενδεχόμενο οι λήψεις σου να μην είναι παράλληλες με τον ορίζοντα. Η Open Camera σου προσφέρει μία ρύθμιση που κλειδώνει τον ορίζοντα. Είναι το “Auto Level”. To αντίτιμο, όπως, που πληρώνεις είναι βαρύ: όσο μεγαλύτερη είναι η κλίση του κάδρου τόσο περικόπτεται το κάδρο στην τελική φωτογραφία – και η ανάλυση της φωτογραφίας. 

Θυμήσου:

• Φωτογραφίζεις τα συμβάντα γιατί θες να αναδείξεις την αλήθεια. Επομένως, το φωτορεπορτάζ σου δεν πρέπει να είναι προκατειλημμένο, παίρνοντας το μέρος κάποιου. Ιδανικά, οι εικόνες σου πρέπει να δείχνουν με ακρίβεια τα γεγονότα, όπως είναι. Στην πράξη, είναι δύσκολο να παραμείνει ο φωτορεπόρτερ απόλυτα αντικειμενικός αλλά, τουλάχιστο, πρέπει να είσαι ειλικρινής με τις επιλογές λήψεις που κάνεις – ειλικρινής προς το κοινό σου. Μην παραποιείς ποτέ τις φωτογραφίες σου.
  
• Ό,τι εκτυλίσσεται σε δημόσιο χώρο είναι «φωτογραφίσιμο». Ωστόσο, όταν εστιάζεις σε πρόσωπα, έχει δικαίωμα το άτομο που φωτογραφίζεις (ή ο γονιός του, αν πρόκειται για παιδί) να αρνηθεί τη λήψη του. Τότε, πρέπει να σβήσεις μπροστά του τη φωτογραφία.
  

Χρήσιμο:

To Mural είναι ένα δωρεάν λογισμικό ανοιχτού κώδικα για Windows/iOS/Linux, που προσφέρει τη δυνατότητα συρραφής φωτογραφιών, ήχου βίντεο και κειμένου, με σκοπό τη δημιουργία «οπτικοποιημένης ιστορίας».

Παράδειγμα: https://stories.getmural.io/isisarts/forage/

Συνοψίζοντας:

Στην εποχή μας, όλοι γνωρίζουμε να βγάζουμε φωτογραφίες με το κινητό μας. Ωστόσο, η κίνηση,η δράση και η πίεση του χρόνου στο φωτορεπορτάζ είναι παράγοντες που οδηγούν σε απογοητευτικά αποτελέσματα. Για να ανταπεξέλθουμε, χρειάζεται να μελετήσουμε προσεκτικά το πώς γίνεται το καδράρισμα, ποιόν φακό χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση, με ποια γωνία λήψης προσεγγίζουμε το θέμα, τι κάνουμε ανάλογα με το πόσο απέχουμε από το αντικέιμενο της φωτογράφισης, πώς αλλάζει τη λήψη η ρύθμιση του βάθους πεσίου και αντιμετωπίζουμε ή ελέγχουμε τον φωτισμό της σκηνής.

Εκτός από αυτά, υπάρχουν και συμβουλές γενικών ρυθμίσεων ή συμπεριφοράς που είναι καλό να ακολουθούμε πιστά.

Βιβλιογραφία:

• Open Camera Help
  

https://opencamera.sourceforge.io/help.html

• Composition - most important thing in Photography!
  

https://www.youtube.com/watch?v=ZR2zlG8sc38

• The photographer’s story - The Art of Visual Narrative - Michael Freeman, ILEX, 2012 (βιβλίο)