Mobile Citizen Journalism

Στο δεύτερο μάθημα συνεχίζουμε με το θέμα της συνέντευξης, παραθέτοντας πιο αναλυτικά το τι περιλαμβάνει η προετοιμασία για μια προγραμματισμένη συνέντευξη και πώς μπορεί να γίνει αυτή σωστά.

Περιεχόμενα 2ης ενότητας

• Η τέχνη της προγραμματισμένης συνέντευξης
  
• -  Η προετοιμασία
  
• -  Τα στάδια της συνέντευξης
  
• Ο κώδικας του Robin Day
  

Η τέχνη της προγραμματισμένης συνέντευξης

«Δεν γνωρίζω ο ίδιος παρά κάτι ελάχιστο, που είναι όμως αρκετό για να εκμαιεύσω στοιχεία γνώσης από όποιον γνωρίζει πολλά και να τα εκτιμήσω στο μέτρο που τους πρέπει».

Σωκράτης (Θεαίτητος 161β)

Οι άνθρωποι είναι αυτοί που κάνουν μια ιστορία ​​ενδιαφέρουσα και οι συνεντεύξεις είναι ο καλύτερος δρόμος για να μπουν οι άνθρωποι σε ιστορίες. Αν έχεις πάρει μία καλή συνέντευξη, μπορείς να αποκομίσεις πληροφορίες για ένα πρόσωπο ή μια κατάσταση που θα μετατρέψουν μια απλή ιστορία σε κάτι πιο βαθύ. Αν έχεις πάρει μια μέτρια ή ρηχή συνέντευξη, μπορεί να μην καταφέρεις να συνθέσεις μια αξιόλογη ιστορία.

Οι συνεντεύξεις είναι σαν την ηχητική επένδυση που δίνει ρυθμό, κορύφωση ή ρέκβιεμ σε μια κινηματογραφική ταινία. Αυτές είναι που δίνουν σε μια ιστορία προσωπικότητα, ανθρωπιά και αυθεντικότητα. Η επιδέξια λήψη συνέντευξης είναι ένα ουσιαστικό εργαλείο για όλους τους δημοσιογράφους, ανεξάρτητα από το αν το άρθρο τους εμφανιστεί σε έντυπη μορφή, στο Διαδίκτυο, στην τηλεόραση ή το ραδιόφωνο.

Οι καλές συνεντεύξεις, ανεξάρτητα από το μέσο δημοσίευσής τους, ​​ξεκινούν με την αναζήτηση και τον προγραμματισμό. Αυτό σημαίνει να γνωρίζεις το υπόβαθρο της ιστορίας σου, να γνωρίζεις τον συνεντευξιαζόμενο και να γνωρίζεις τις πληροφορίες που μπορεί να χρειαστεί εκείνος από εσένα. Όλα αυτά εξαρτώνται τόσο από τις περιστάσεις όσο και από την προσωπικότητα του ατόμου από το οποίο παίρνεις συνέντευξη: Δεν είναι το ίδιο να παίρνεις συνέντευξη εν ηρεμία με το να την παίρνεις από κάποιον που έχει καεί το σπίτι του! Επίσης, διαφορετικά θα σε αντιμετωπίσει κάποιος που έχει συνηθίσει να μιλάει σε δημοσιογράφους από κάποιον… «κοσμοκαλόγερο».

Ανεξάρτητα, πάντως, από τις συνθήκες της συνέντευξης, η διαδικασία της είναι ένας χορός όπου ο δημοσιογράφος σέρνει τα βήματα. Λίγοι καταφέρνουν να κάνουν τα βήματα σωστά από τις πρώτες φορές. Απαιτείται πρακτική εξάσκηση και αίσθηση ρυθμού. Ακόμη και έμπειροι δημοσιογράφοι μπορούν να κάνουν λάθη, με το να υιοθετήσουν λάθος τόνο φωνής προς τον συνεντευξιαζόμενο, με το να μην έχουν ερευνήσει αρκετά το πρόσωπο ή το θέμα, ή με το να μην δώσουν αρκετή προσοχή σ’ αυτά που τους λέει ο συνεντευξιαζόμενος. Είναι, βλέπεις, σημαντικό όχι μόνο να γνωρίζεις τον χορό αλλά και να γνωρίζεις τον παρτενέρ σου σε αυτόν.

Η προετοιμασία

Κάθε συνέντευξη είναι διαφορετική από κάθε άλλη, προηγούμενη ή επόμενη, καθώς ο συνεντευξιαζόμενος, το θέμα, η κατάσταση και το χρονοδιάγραμμα ποικίλλουν. Πριν ξεκινήσεις, πρέπει κάθε φορά να ετοιμαστείς για τα ακόλουθα:

Το θέμα της συνέντευξης

Τι γνωρίζεις; Τι μπορεί να σου πει ο συνεντευξιαζόμενος;

Δεν πρόκειται να κάνεις καλές ερωτήσεις, που θα προκαλέσουν ενδιαφέρουσες και διορατικές απαντήσεις, αν δεν έχεις ιδέα για το τι πρέπει να ξέρεις εκ των προτέρων. Αν θες να μιλήσεις με τον αντιδήμαρχο πολιτισμού για το νέο πρόγραμμα εκδηλώσεων του δήμου, φρόντισε πρώτα να μάθεις τα βασικά στοιχεία του προγράμματος. Ή, αν θες να μιλήσεις με έναν σχεδιαστή βιντεοπαιχνιδιών για τις εξελίξεις στον τομέα του, πρέπει πρώτα να διαβάσεις για τα βιντεοπαιχνίδια.

Το να γνωρίζεις το θέμα για το οποίο παίρνεις τη συνέντευξη δεν είναι μόνο θέμα σεβασμού προς τον συνεντευξιαζόμενο και αυτοσεβασμού για σένα, αλλά «σπάει και τον πάγο» της πρώτης επαφής. Συχνά, ένας καλός τρόπος για να ξεκινήσεις μια συνέντευξη είναι να αναφέρεις κάτι που έχεις διαβάσει για το θέμα ή τον ίδιο τον συνεντευξιαζόμενο.

Ο τύπος της συνέντευξης

Τι χρειάζεται η ιστορία σου από αυτή τη συνέντευξη; Τι χρειάζεσαι να βγάλεις από τη συνέντευξη;

Αυτές οι ερωτήσεις θα σε βοηθήσουν να εκτιμήσεις το είδος της συνέντευξης που θα πάρεις. Αν η ιστορία σου έχει να κάνει με ένα επίτευγμα ή ένα δυστύχημα, πρέπει να εκμαιεύσεις από τη συνέντευξη λεπτομέρειες για το τι συνέβη, ποιος συμμετείχε και ποιες είναι οι συνέπειες. Αν παίρνεις συνέντευξη με σκοπό να συνθέσεις το προφίλ κάποιου, θα πρέπει να αναζητήσεις ανέκδοτα και ιστορίες που αποκαλύπτουν την προσωπικότητα και τη σκέψη του. Αν παίρνεις συνέντευξη στα πλαίσια ενός συνεδρίου, θα πρέπει να έχεις πάρει τις πληροφορίες σου για τη θεματική του συνεδρίου και τους υπόλοιπους ομιλητές του.

Η διάρκεια της συνέντευξης

Πόσο χρόνο έχεις; Πόσο χρόνο διαθέτει ο συνεντευξιαζόμενος;

Τα πράγματα είναι απλά: Ο δικός σου χρόνος είναι πάντα… περισσότερος από τον δικό του. Με δεδομένη λοιπόν την πίεση του χρόνου – ιδίως στις ασφυκτικές συνθηκες των μεγαλουπόλεων –  μάθε να μην πλατυάζεις με μεγάλες ή περίπλοκες ερωτήσεις. Οι εισαγωγικές ερωτήσεις ή εκείνες που απαιτούν εξηγήσεις χρειάζονται χρόνο πολύτιμο. Οι ερωτήσεις σου πρέπει να είναι ευθείς και σύντομες, αφήνοντας στον συνομιλητή σου το χρονικό περιθώριο να τις απαντήσει.

Το πρόσωπο της συνέντευξης

Θα πρέπει να σκεφτείς το ποιος είναι και σε ποια κατάσταση βρίσκεται το άτομο από το οποίο θα πάρεις τη συνέντευξη. Είναι το πρόσωπο αυτό δημόσιο πρόσωπο ή ιδιώτης; Είναι κάποιος που θέλει να μιλάει με δημοσιογράφους ή κάποιος που είναι απρόθυμος;

Σε γενικές γραμμές, οι πάσης φύσεως αξιωματούχοι είναι έτοιμοι να δεχθούν ερωτήματα για δημόσια θέματα - αυτή είναι η δουλειά τους. Επίσης, όμως, τα άτομα αυτά έχουν «μια ατζέντα να προωθήσουν», πράγμα που καθιστά τη συνέντευξή τους… παρτίδα σκακιού. Στο άλλο άκρο του φάσματος είναι οι ιδιώτες που έρχονται στην επικαιρότητα εξαιτίας κάποιου γεγονότος. Μπορεί αρχικά να δείχνουν διστακτικοί στο να σου μιλήσουν, αλλά δείχνοντας τον πρέποντα σεβασμό, ενσυναίσθηση και ευγένεια, μπορείς να τους πείσεις.  

Η ακρόαση

Είναι πολύ σημαντικό κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης να είσαι καλός ακροατής, τόσο των όσων λέγονται όσο και των όσων δεν λέγονται. Η καλή ακρόαση απαιτεί ησυχία και προσοχή. Η ησυχία – από πλευράς σου – και η παύση μετά την απάντηση λειτουργεί πολύ πονηρά: Κάνει τον συνεντευξιαζόμενο να αισθάνεται την υποχρέωση να πει περισσότερα! Η προσοχή σου τον κάνει να αισθάνεται σημαντικός και τον ωθεί να σκέφτεται σοβαρά τα όσα λέει.

Το ίδιο σημαντικό είναι και το πώς τελειώνεις τη λίστα των ερωτήσεών σου: Το να ρωτήσεις αν έχει κάτι να προσθέσει, ή αν πιστεύει ότι υπάρχει μια ερώτηση που θα έπρεπε να την είχες θέσει και δεν το έκανες, του δίνει το περιθώριο να απαντήσει σε ερωτήσεις που θα του έκανε μόνον ένας εμπειρογνώμονας στη γνωστική του περιοχή. Ωστόσο, «κράτα και μικρό καλάθι»: Ένα πεπειραμένο σε συνεντεύξεις άτομο μπορεί να αξιοποιήσει αυτό το «περιθώριο» για να σου περάσει μια εντελώς προσωπική του ατζέντα, διαφορετική από αυτή που αφορά το θέμα σου και ενδιαφέρει το κοινό σου.

Τα στάδια της συνέντευξης

Πρώτο στάδιο:

Αναζήτηση δεδομένων πριν τη συνέντευξη και συγκέντρωση της απαραίτητης τεκμηρίωσης.

Στόχοι:

• Να αποκτήσεις μια γενική γνώση του συνεντευξιαζόμενου και της γνωστικής του εξειδίκευσης.
  
• Να αποκτήσεις μια γνώση διαφόρων πτυχών της προσωπικότητάς του.
  

Σε τι θα σε βοηθήσει:

Αυτή η προεργασία θα σου επιτρέψει να εκμαιεύσεις από τον συνεντευξιαζόμενο πιο αντικειμενικές και ζυγισμένες απαντήσεις. Σε αυτό το στάδιο, καθορίζεις την οπτική από την οποία θα πάρεις τη συνέντευξη.

Δεύτερο στάδιο:

Οργάνωση της συνάντησης με τον συνεντευξιαζόμενο

Όταν επικοινωνείς για συνέντευξη, πρέπει να αναφέρεις το τι συνιστά τη δημοσιογραφική σου ιδιότητα (το ότι είσαι πολίτης-δημοσιογράφος, το ότι εστιάζεις στη τάδε θεματολογία, το ότι δημοσιεύεις τα άρθρα σου στο δείνα μέσο...). Στη συνέχεια, θα πρέπει να πεις τον λόγο της συνέντευξης και να περιγράψεις – χωρίς πολλές λεπτομέρειες – στο τι αποσκοπείς με αυτήν.

Σε αυτή τη φάση πρέπει επίσης να αποφασιστεί το αν η συνέντευξη θα γίνει ζωντανά ή ηλεκτρονικά (μέσω τηλεφώνου ή e-mail). Ό,τι κι αν επιλέξει τελικά ο συνεντευξιαζόμενος, εσύ πρέπει να δηλώσεις την προτίμησή του στη ζωντανή συνέντευξη, ως την πιο συνεπή με τη δεοντολογία της δημοσιογραφίας.

Τέλος, συμφωνείς την ημέρα, την ώρα και τον τόπο της συνέντευξης με τον συνομιλητή σου, λαμβάνοντας υπόψη τους δικούς του επαγγελματικούς περιορισμούς και το χρονοδιάγραμμά του για τη συνέντευξη.

Τρίτο στάδιο:

Κατάρτιση των ερωτήσεων

Τώρα, αρχίζεις να προετοιμάζεις τις ερωτήσεις σου. Δεδομένου ότι ο σκοπός της συνέντευξης είναι να εξηγήσει και να διαφωτίσει, αυτά τα ερωτήματα δεν πρέπει να είναι «κλειστά», ώστε να μη δοθεί στον ερωτώμενο η ευκαιρία να αποφεύγει τις εμπεριστατωμένες απαντήσεις δίνοντας ένα απλό «ναι» ή «όχι».

Ως προς τον αριθμό των ερωτήσεων, ένας στατιστικός κανόνας είναι περίπου 10 ερωτήσεις για μια συνέντευξη διάρκειας 30 λεπτών. Αυτό, έχοντας κατά νου ότι κάποιες ερωτήσεις δεν θα τις υποβάλεις επειδή ο ερωτώμενος τις έχει ήδη απαντήσει στο πλαίσιο προηγούμενης, ή ότι θα σου προκύψουν νέες ερωτήσεις από τις απαντήσεις που θα σου έχει δώσει.

Τέταρτο στάδιο:

Η λήψη της συνέντευξης

Φροντίζεις να πας στην ώρα σου στη συνάντηση (νωρίτερα ναι, αργότερα όχι), έχοντας στην κατοχή του ένα σημειωματάριο με στυλό και το κινητό σου τηλέφωνο. Ακόμη καλύτερο είναι να έχεις και ένα ψηφιακό μικρόφωνο – που θα το βάλεις κοντά του – ώστε να ηχογραφήσεις τις απαντήσεις του με καλύτερη ποιότητα. Διαφορετικά, χρησιμοποίησε στη θέση του ένα δεύτερο κινητό σου. Σε περίπτωση, πρέπει πριν από τη συνέντευξη να έχεις βεβαιωθεί για την καλή λειτουργία τους και για το ότι οι μπαταρίες τουw είναι πλήρως φορτισμένες. Εν ανάγκη, έχε μαζί σου μια εφεδρική πηγή τροφοδότησης ενέργειας (powerbank).

Είναι καλό να μη θεωρείς τα ψηφιακά μέσα (κινητό – μικρόφωνο) ως πλήρη υποκατάστατα του σημειωματαρίου, αλλά ως συμπλήρωμά τους. Το να κρατάς σημειώσεις ταχυγραφικά ή με λέξεις κλειδιά κατά τη συνέντευξη όχι μόνο θα σε διασφαλίσει αν κάτι «στραβώσει» αλλά και θα σε διευκολύνει κατά τη σύνταξη του άρθρου σου.

Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσεις κατά τη διάρκεια της συνέντευξης είναι τα εξής:

1. Χαιρετάς, δηλώνεις ποιος είσαι και τη ιδιότητά σου, ευχαριστείς τον συνεντευξιαζόμενο για την αποδοχή της πρόσκλησης και ζητάς την άδεια να αρχίσεις τη μαγνητοφώνηση.
   
2. Δηλώνεις καθαρά το όνομά του και την ιδιότητά του (για να τα παραθέσεις στο άρθρο σου. Πιθανόν να σε διορθώσει ή να επικαιροποιήσει με μια πρόσφατη ιδιότητά του).
   
3. Λες το θέμα για το οποίο παίρνεις τη συνέντευξη και την οπτική υπό την οποία περιμένεις εκείνος να συμβάλλει στη διαφώτισή του.
   
4. Επισημαίνεις τυχόν προβλήματα που σχετίζονται με το θέμα, ώστε να φανεί το γιατί ο συνεντευξιαζόμενος διαθέτει σχετικές γνώσεις ή πληροφορίες και εκφράζεις την προσδοκία σου να βοηθήσει με τις απαντήσεις του.
   
5. Θέτεις τις ερωτήσεις σου και ακούς τις απαντήσεις του με προσοχή. Νεύεις συγκαταβατικά κατά διαστήματα, ώστε να έχει την ικανοποίηση ότι δίνεις τη δέουσα σημασία σε ό,τι λέει.
   
6. Όταν ολοκληρώσεις τις ερωτήσεις σου, συνόψισε τα κύρια σημεία των απαντήσεών του και ρώτησε αν έχει να προσθέσει κάτι.
   
7. Ευχαρίστησέ τον/την για τη συνέντευξη και ζήτησε την άδεια να ξαναενοχλήσεις τηλεφωνικά ή μέσω e-mail αν χρειαστείς κατοπινά αποσαφήνιση κάποιων σημείων.
   

Αν κατά τη διάρκεια της συνέντευξης δεν κατανοήσεις πλήρως μια φράση του, πρέπει να του ζητήσεις αμέσως να την επαναλάβει ή να την εξηγήσει. Επίσης, πρέπει να έχεις διαρκώς στο μυαλό σου τη διαμορφούμενη εικόνα του τελικού άρθρου, ώστε να εστιάζεις στις πληροφορίες που θα ζητούσε επιπλέον ο αναγνώστης.

Κατά τη συνέντευξη, χρησιμοποίησε γλώσσα αντίστοιχη του συνομιλητή του, για να διασφαλίσεις ότι δεν θα του αφήσεις περιθώριο να αναπτύξει αίσθηση ανωτερότητας ή  κατωτερότητας.

Πολύ σημαντικό είναι να θυμάσαι ότι εκπροσωπείς το κοινό και έχεις υποχρέωση να θέτεις ερωτήματα που ενδιαφέρουν το κοινό σου. Αντίστροφα, πρέπει να αποφύγεις να εκφράσεις προσωπικές θέσεις σου ως προς το θέμα, καθώς αυτό είναι πιθανό να οδηγήσει σε αντιπαράθεση με τον συνεντευξιαζόμενο.

Για τη σωστή απόδοση της συνέντευξης, χρειάζεται να καταγράψεις όχι μόνο τα λόγια αλλά και την ατμόσφαιρά της. Σημειώσε λοιπόν κάποια χαρακτηριστικά σημεία (τον τρόπο που μιλάει, που κινεί τα χέρια του και το σώμα του, τις αντιδράσεις και τις εκφράσεις του προσώπου του…) και πάρε φωτογραφίες του χώρου της συνάντησης και του ίδιου – πριν, κατά και μετά τη συνέντευξη.

Δεδομένου ότι κάθε συνέντευξη βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ του δημοσιογράφου και του συνεντευξιαζόμενου, είναι απαραίτητο να δηλώσεις και να τηρήσεις τη δέσμευσή σου στην περίπτωση που σχολιάσει κάτι λέγοντας ότι είναι «off the record». Αυτό συνεπάγεται ότι τίποτε από αυτά δεν θα δημοσιευτεί.

Το να υποβάλλεις κατοπινά της συνέντευξης αποσαφηνιστικές ερωτήσεις (follow-up questions) μη φοβηθείς ότι θα αντιμετωπισθεί ως ερασιτεχνισμός. Αντίθετα, αν οι ερωτήσεις αυτές αποκαλύπτουν το πόσο βαθιά έχεις μπει στο θέμα και ότι όντως χρησιμοποιείς τις απαντήσεις του για να διαφωτίσεις περαιτέρω τους αναγνώστες σου, θα τονίσουν τον επαγγελματισμό σου.

Ο κώδικας του Robin Day

Ο Sir Robin Day ήταν διάσημος τηλεοπτικός συνθέτης του BBC, που απεβίωσε το 2000. Ο «δεκάλογός του» για τις συνεντεύξεις ήταν:

1. Ο δημοσιογράφος πρέπει να κάνει το καθήκον του, διερευνώντας γεγονότα και απόψεις.
   
2. Πρέπει να παραμερίζει τις δικές του προκαταλήψεις και να θέτει ερωτήματα που αντικατοπτρίζουν διάφορες απόψεις, απορρίπτοντας κατηγορίες και φήμες.
   
3. Δεν πρέπει να επιτρέπει στον εαυτό του να τον καταλαμβάνει δέος στην παρουσία ενός ισχυρού προσώπου.
   
4. Δεν πρέπει να θέτει σε κίνδυνο την εντιμότητα της συνέντευξης με το να παραλείπει δύσκολες ερωτήσεις ή με το να στήνει ερωτήματα-παγίδες.
   
5. Δεν πρέπει να δέχεται να υποβάλλει εκ των προτέρων τις ερωτήσεις του, παρά μόνο τους κύριους τομείς όπου θα αναφερθούν οι ερωτήσεις του. Ο κύριος λόγος να μην τις υποβάλλει εκ των προτέρων είναι ότι τότε δεν θα μπορεί να θέσει συμπληρωματικές ερωτήσεις που μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για να αποσαφηνίσουν ή να αμφισβητήσουν μια απάντηση.
   
6. Πρέπει να αντιστέκεται σε όποια παρέμβαση «μαλάκωσης» μιας συνέντευξης, προκειμένου να διασφαλιστεί το γόητρο του συνεντευξιαζόμενου. Αν παρά τη διαμαρτυρία του συνεχιστούν οι πιέσεις, θα πρέπει να ακυρώσει τη συνέντευξη.
   
7. Δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιεί την επαγγελματική του εμπειρία για να παγιδεύσει κάποιον που δεν έχει συνηθίσει να του παίρνουν συνέντευξη.
   
8. Θα πρέπει να προσέχει τον χρόνο που κυλάει στη συνέντευξη, ώστε να έχει ο συνεντευξιαζόμενος την ευκαιρία να απαντήσει στις ερωτήσεις που του θέτει.
   
9. Πρέπει να θέτει τα ερωτήματά του σταθερά και επίμονα, αλλά όχι επαναληπτικά, προσβλητικά ή με λέξεις διαλεγμένες απλά για να εντυπωσιάσουν.
   
10. Πρέπει να θυμάται ότι ο ρόλος του δεν είναι του πολιτικού αντιπάλου, του εισαγγελέα, του ανακριτή, του ψυχίατρου ή του εμπειρογνώμονα που θέλει να αποδείξει εαυτόν ανώτερο του συνεντευξιαζόμενου.
    

Συνοψίζοντας:

Η συνέντευξη, η παρατήρηση και η λήψη σημειώσεων αποτελούν βασικά εργαλεία συλλογής στοιχείων. Η παρατήρηση έχει ως στόχο την απεικόνιση μιας κατάστασης ή ενός ατόμου. Οι εικόνες μπορούν να έρθουν με λόγια, εικόνες ή ήχο. Οι συνεντεύξεις μπορούν να παράσχουν όχι μόνο πληροφορίες για μια ιστορία αλλά και διορατικότητα στη διάρθρωση μιας ιστορίας. Οι συνεντεύξεις βάζουν τους ανθρώπους στο επίκεντρο της αφήγησης. Η λήψη σημειώσεων βοηθά τους δημοσιογράφους να παρακολουθούν τα βασικά σημεία στη συλλογή στοιχείων.

Τα κλειδιά για μια καλή συνέντευξη είναι:

• Κάνε την έρευνά σου πριν, για να είσαι σε θέση να θέσεις ενημερωμένες ερωτήσεις.
  
• Ξεκίνησε τη συζήτηση χαλαρά, για να αισθανθεί ο συνομιλητής πιο άνετα.
  
• Άκουσε προσεκτικά τις απαντήσεις. Μην υποθέτεις ότι τις γνωρίζεις από πριν.
  
• Να είσαι έτοιμος να κάνεις και ερωτήσεις που δεν είχες προγραμματίσει..
  
• Να είσαι παρατηρητικός. Αυτό είναι το καλύτερο σε μια προσωπική συνέντευξη.
  
• Μην σταματάς να κάνεις ερωτήσεις μέχρι να αισθανθείς ότι η συνέντευξη είναι πλήρης.
  

Βιβλιογραφία:

• The art of the interview
  

https://archives.cjr.org/realtalk/the_art_of_the_interview.php