Mobile Citizen Journalism

Στο δεύτερο μάθημα θα περάσουμε από τα είδη και τις δομές της αρθρογραφίας, στις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η διαδικτυακή αρθρογραφία.

Περιεχόμενα 2ου μαθήματος

• Οι διαφορές έντυπου-διαδικτυακού άρθρου
  
• Το γράψιμο για την οθόνη
  
• -   Επικεφαλίδες και παραπομπές
  
• Το στυλ του διαδικτυακού κειμένου
  
• -   Η έμφαση και η αντίθεση
  
• -   Το ύφος του κειμένου
  

Οι διαφορές έντυπου-διαδικτυακού άρθρου

Η προφανής διαφορά ανάμεσα σε ένα τυπωμένο και ένα διαδικτυακό άρθρο είναι ότι το πρώτο έχει γραμμικό περιεχόμενο (στοιχεία σε σειρά, το ένα μετά το άλλο), ενώ το δεύτερο είναι γεμάτο παραπομπές σε εναλλακτικές διαδρομές που θυμίζουν «κυνήγι θησαυρού».

Ο αναγνώστης του τυπωμένου μέσου (εφημερίδας, περιοδικού) είναι για κάποιον χρόνο προσηλωμένος σε αυτό – έστω κι αν αυτός είναι ο χρόνος του ξεφυλλίσματός του. Ο αναγνώστης του διαδικτυακού μέσου… έχει όλα τα μέσα μπροστά του και μπορεί ανά πάσα στιγμή να πηδήξει σε όλα. Κι επιπλέον, οι ίδιες οι παραπομπές εντός των άρθρων τον παροτρύνουν «να το σκάσει».

Το κοινό των γραμμικών μέσων – όπως είναι τα έντυπα, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση – περιμένει από αυτά να του χτίσουν την εμπειρία του. Οι αναγνώστες/ ακροατές/ τηλεθεατές δέχονται παθητικά το δρομολόγιο του συντάκτη. Στο μη γραμμικό διαδικτυακό υπερκείμενο (hypertext), ο κανόνας αντιστρέφεται: Οι πολυμεσικοί αναγνώστες (κειμένου, εικόνων, ήχου) θέλουν να φτιάξουν οι ίδιοι την εμπειρία τους, συνδυάζοντας περιεχόμενο από πολλαπλές πηγές, σύμφωνα με τις επιθυμίες τους την τρέχουσα στιγμή. Φτάνουν στον ιστότοπο ή το ιστολόγιό σου με δικό τους στόχο και απορρίπτουν αμείλικτα οτιδήποτε άλλο τους προσφέρεις διαφορετικό από τον στόχο τους.

Πώς πρέπει να γράφει, λοιπόν, κανείς για να έχει πιστούς αναγνώστες σε ένα τόσο τρελλά ανταγωνιστικό περιβάλλον;

Το γράψιμο για την οθόνη

Για να βρεις τον τρόπο που θέλει ο αναγνώστης του Διαδικτύου να γράφεις, μπες στη θέση του. Αυτό είναι που κάνει από το 1990 ο Jakob Nielsen, ο άνθρωπος που καθιέρωσε τις Μελέτες Χρηστικότητας του Παγκόσμιου ιστού (Nielsen Web Usability Studies). Από τις μελέτες του αυτές πρωτοακούσαμε ότι διαδικτυακοί αναγνώστες «σαρώνουν τα κείμενα αντί να τα διαβάζουν», ή ότι η ανάγνωση στην οθόνη είναι περίπου κατά 25% πιο αργή απ’ ότι στο χαρτί.

Η συμβουλή, λοιπόν, των Μελετών Χρηστικότητας για την σύνταξη κειμένων για το Διαδίκτυο, λέει:

• Γράψε σφιχτά και κράτησε το κείμενο σου σύντομο.
  
• Χρησιμοποίησe απλή γλώσσα.
  
• Γράψε χωρίς να ξεχνάς ότι το κείμενό σου πρέπει να γεννά ενδιαφέρον όχι με την ανάγνωσή του αλλά με την «σάρωσή του».
  
• Σπάσε το όποιο μακρύ κείμενο σε κομμάτια και σύνδεσέ τα μεταξύ τους με παραπομπές (links).
  
• Παράθεσε αυτά τα κομμάτια κειμένου σε δομή «ανεστραμμένης πυραμίδας».
  
• Χρησιμοποίησε γραφικά στίγματα (boolets) για να να φτιάξεις καταλόγους στοιχείων.
  

Κάποιες από αυτές τις συμβουλές του Nielsen ακούγονται γνωστές, επειδή ισχύουν για την αρθρογραφία σε άλλα μέσα. Οι ειδήσεις του τύπου και του ραδιοφώνου βασίζονται σε σύντομες, απλές και άμεσες προτάσεις, με λίγα επίθετα και επιρρήματα. Η ειδησεογραφία στον Παγκόσμιο Ιστό απαιτεί την ίδια απλή, απέριττη γραφή.

Αν προσέξεις το πώς αρθρογραφούν οι μεγάλες εφημερίδες στο Διαδίκτυο, θα δεις ότι οι περισσότερες ιστορίες τους έχουν διαστήματα μεταξύ των παραγράφων και ότι οι παράγραφοι δεν υπερβαίνουν τις δύο ή τρεις προτάσεις. Ωστόσο, αυτά τα κομμάτια πληροφοριών συνδέονται και ρέουν μαζί. Ο δημοσιογράφος που τα γράφει φροντίζει να κάνει τις συνδέσεις μεταξύ των διάσπαρτων πληροφοριών.

Επικεφαλίδες και παραπομπές

Για να διευκολύνουν την πλοήγηση των αναγνωστών στα σημεία που τους ενδιαφέρουν περισσότερο, οι ιστότοποι των εφημερίδων χρησιμοποιούν οδηγούς, όπως υπότιλους και παραπομπές. Ακόμη, βάζουν τέτοιους οδηγούς μέσα στο κείμενο, προσαρτώντας παραπομπές σε σημαντικές λέξεις, ή τους παραθέτουν σε λίστα, δίπλα ή κάτω από το άρθρο. Επίσης, παρεμβάλουν τέτοιους «παραπεμπτικούς τίτλους» ανάμεσα στις παραγράφους, ή και εικόνες με παραπομπή (link). Η όλη αυτή ενορχήστρωση έχει να κάνει με την παροχή εναλλακτικών τρόπων ανάγνωσης για τον επισκέπτη της ιστοσελίδας.

Η άλλη επιδίωξη της χρήσης παραπομπών είναι να προσφέρουν αναγνωστικό βάθος: Οι λίστες στοιχείων – που μας παρότρυνε να φτιάχνουμε η μελέτη του Nielsen – δεν είναι απλά «συγύρισμα». Το κάθε στοιχείο της λίστας μπορεί να έχει παρπομπή προς άλλη ιστοσελίδα, όπου ο αναγνώστης θα βρει εκτενέστερη πληροφόρηση για αυτό.

Η τόση, όμως, αξιοποιήση των παραπομπών επιφορτίζει τον δημοσιογράφο με ένα σημαντικό μέλημα: Πρέπει να ελέγχει περιοδικά το αν εκεί που κατευθύνεται ο αναγνώστης με την παραπομπή, βρίσκει το υποσχόμενο. Αν π.χ. παραπέμψεις τον αναγνώστη, σε ένα σημείο του άρθρου σου, σε μια ιστοσελίδα του υπουργείου Παιδείας, πρέπει να ελέγχεις αν αυτή συνεχίζει να υπάρχει.

Ένα άλλο χρήσιμο στοιχείο που έχουν βρει οι Μελέτες Χρηστικότητας, είναι το ποια είναι η πιο αποδοτική τοποθέτηση και διαμόρφωση των στοιχείων που περιέχουν παραπομπές:

• Από τις λέξεις των τίτλων ή του άρθρου, προσέχουν ιδιαίτερα τις πρώτες τρεις λέξεις.
  
• Οι αναγνώστες διαβάζουν αποσπάσματα κειμένου αν είναι σύντομα και έχουν μικρότερα γράμματα από το υπόλοιπο κείμενο.
  
• Οι αναγνώστες μπορεί να αγνοήσουν μια μικρή εικόνα, αλλά δεν θα αδιαφορήσουν για μία μεγάλη εικόνα.
  
• Οι αναγνώστες προσέχουν περισσότερο τους τίτλους που είναι στην πάνω αριστερή πλευρά της σελίδας:
  

Το στυλ του διαδικτυακού κειμένου

Όπως μας δίδαξαν οι Μελέτες Χρηστικότητας του Nielsen, ο πιο αποδοτικός τρόπος γραφής για το Διαδίκτυο είναι τα σύντομα τμήματα κειμένων, γραμμένα με σαφές και συνοπτικό ύφος και με άφθονη χρήση υπερκειμενικών παραπομπών (hypertext links). Όπως μας είπαν, ένα τέτοιο στυλ διευκολύνει τη «σάρωση» από το βλέμμα του βιαστικού αναγνώστη – αλλά και τη «σάρωση» από τις μηχανές αναζήτησης. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απογυμνώσεις εντελώς όλα σου τα κείμενα και να φθάσεις σε μια παρέλαση επικεφαλίδων και πινάκων με παραπομπές: Από τους πολλούς επισκέπτες σου, θα είναι και αρκετοί εκείνοι που θα θελήσουν να διαβάσουν και μακρύτερα κείμενα.

Η έμφαση και η αντίθεση

Λόγω ακριβώς του ότι οι επισκέπτες των διαδικτυακών δημοσιευμάτων ρίχνουν πρώτα «μια ματιά» πριν αποφασίσουν να τα ψάξουν περισσότερο, η αισθητική και η διάταξη της ιστοσελίδας παίζει κυρίαρχο ρόλο. Η έμφαση και η αντίθεση που δημιουργείται από τους τίτλους, τους υποτίτλους, τους καταλόγους και τις εικόνες, δίνει στους χρήστες τις οπτικές «πόρτες εισόδου» στον ιστότοπο, τραβώντας τη ματιά τους στη συνέχεια της σελίδας και το περιεχόμενό της.

Το ύφος του κειμένου

Το πώς θα γράψεις ένα τέτοιο μακρύτερο κείμενο, το έχεις ήδη μάθει στα προηγούμενα (βλ. «Η τέχνη της αρθρογραφίας»). Για μια συμπυκνωμένη συνταγή, αξίζει να δεις την εφαρμογή στο διαδικτυακό γράψιμο της συνταγής του περίφημου συγγραφέα του «1984», George Orwell:

• Μην χρησιμοποιείς μεγάλη λέξη όταν μπορείς να βρεις πιο σύντομη.
  

• Μην απομιμείσαι στο κείμενό σου τρόπους ομιλίας που έχεις συνηθίσει να βλέπεις σε άρθρα εντύπων.
  

• Αν μπορείς να αφαιρέσεις μια λέξη, αφαίρεσέ την.
  

• Ποτέ μην χρησιμοποιείς λέξεις ξένης γλώσσας, ή λέξεις αργκό, αν μπορείς να αποδώσεις το ίδιο με καθημερινές, ελληνικές λέξεις.
  

• Σπάσε οποιονδήποτε από τους... προαναφερθέντες κανόνες, αν βλέπεις ότι το κείμενό σου «δεν διαβάζεται».
  

Αυτά από τον Όργουελ. Κατά τα λοιπά, δες και αυτές τις συμβουλές:

• Μπες νωρίς «στο ζουμί» - Να αποφεύγεις τα προλογίσματα με άδεια λόγια, περιγραφή των περιεχομένων και άλλες οδηγίες. Ξεκίνα κατευθείαν με τις πληροφορίες του άρθρου. Αν είναι το κείμενο ειδησεογραφικό, ακολούθησε ολότελα το στυλ της ανεστραμμένης πυραμίδας.

• Μην «πελαγοδρομείς» - Κράτησε το θέμα της κάθε σελίδας εστιασμένο και γράφε με εύκολα κατανοητές προτάσεις. Αυτή η εστίαση βοηθά τον αναγνώστη να αξιολογήσει γρήγορα το περιεχόμενο της κάθε σελίδας και βοηθά την προβολή στις μηχανές αναζήτησης, όπως η Google.

• Καλλιέργησε το προσωπικό σου ύφος - Οι αναγνώστες των διαδικτυακών κειμένων περιμένουν από εσένα κάτι που να σε ξεχωρίζει από τους τόσους άλλους. Όπως, μην παρασυρθείς σε ακραίους τρόπους έκφρασης. Υπάρχει μια λεπτή κόκκινη γραμμή που χωρίζει την συναρπαστική ανάγνωση από την ενοχλητική.

• Πρόσεχε τους αριθμούς - Όταν γράφεις αριθμούς μέσα στο άρθρο, τους γράφεις με λέξεις ως το εννέα και με αριθμούς για το 10 και μετά. Αλλά όταν γράφεις προσεγγιστικά νούμερα (χιλιάδες διαδηλωτών, εκατομμύρια μικροβίων… ) τα γράφεις με λέξεις.

Συνοψίζοντας:

Η αρθρογραφία στο Διαδίκτυο επιτρέπει στους αναγώστες να είναι ενεργοί, όχι παθητικοί, και να έχουν αυτοί τον έλεγχο της ροής ανάγνωσης. Εκεί που τα έντυπα άρθρα ήταν αφηγήσεις, τα ψηφιακά είναι εμπειρίες.

Ο δημοσιογράφος στο Διαδίκτυο δεν είναι πλέον ο «σοφός επί σκηνής»: καλείται να είναι περισσότερο «ο ταξιθέτης στην παράσταση», μια παράσταση πολύ πιο συνεργατική και διαδραστική. Επομένως, ο πολίτης-δημοσιογράφος στο Διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να έχει διπλό ρόλο: του αφηγητή και του ξεναγού.

Βιβλιογραφία:

• Integrate multimedia, make fingers happy: Journalistic storytelling on tablets, Saila Kiuttu, Reuters Institute, 2013
  

https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/our-research/integrate-multimedia-make-fingers-happy-journalistic-storytelling-tablets