Σημείωση:: 

  • Οι νομικοί πόροι που χρησιμοποιούνται σε αυτό το τμήμα περιορίζονται σε αυτούς που ίσχυαν κατά την ημερομηνία σύνταξής του. Αν και υπήρχαν σημαντικές προτάσεις για νέες οδηγίες/κανονισμούς εκείνη την εποχή, δεν εξετάστηκαν εδώ.

  • Οι κύριοι νομικοί πόροι που χρησιμοποιούνται σε αυτό το έγγραφο είναι Οδηγίες και Κανονισμοί της ΕΕ. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι τα θέματα που αφορούν τα πνευματικά δικαιώματα ρυθμίζονται σε εθνικό επίπεδο και, παρόλο που υπάρχει κάποια εναρμόνιση σε ολόκληρη την ΕΕ, πρέπει να ληφθεί υπόψη η εθνική νομοθεσία. Οι πρακτικές του οργανισμού σας ενδέχεται να υπόκεινται σε εθνικούς νόμους, τομεακούς κανονισμούς και άλλες υποχρεώσεις που ορίζονται σε συμβάσεις.

  • Επομένως, αυτό το υλικό θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη μόνο για γενικούς ενημερωτικούς σκοπούς. Δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως νομική συμβουλή σε καμία περίπτωση και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως βάση για οποιαδήποτε απόφαση σχετικά με νομικά και ηθικά ζητήματα. Για νομικές συμβουλές και συμβουλές σχετικά με τη δεοντολογία, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τα αρμόδια γραφεία εντός του οργανισμού σας (π.χ. νομικό γραφείο και επιτροπή δεοντολογίας).


Πνευματική Ιδιοκτησία και Πνευματικά Δικαιώματα

Μπορώ να χρησιμοποιήσω υλικό τρίτων (εικόνες, κείμενο, δεδομένα, βίντεο κ.λπ.) στα έργα μου (εκπαιδευτικό υλικό, βιβλία, άρθρα, κ.λπ.); 


Αυτή είναι μια πολύ κοινή ερώτηση που τίθεται από ερευνητές και άλλους επαγγελματίες σε διαφορετικούς τομείς. Η απάντηση, ωστόσο, μπορεί να μην είναι η ίδια για κάθε περίπτωση. Μια γενική απάντηση θα ήταν «εξαρτάται». Και αυτό γιατί, εκτός από τα δεδομένα που ενδέχεται να προστατεύονται βάσει του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (GDPR) ή ρυθμίζονται από άλλες Οδηγίες/Κανονισμούς/Νόμους (π.χ., «δεδομένα έρευνας» σύμφωνα με την οδηγία για τα ανοιχτά δεδομένα και δεδομένα IoT βάσει του νόμου περί δεδομένων), υλικά όπως ορισμένες φωτογραφίες, βίντεο, κείμενο, βάσεις δεδομένων και πληροφορίες που θεωρούνται μυστικά μπορούν να προστατεύονται από Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας, που περιορίζουν ουσιαστικά τις χρήσεις χωρίς προηγούμενη και ρητή εξουσιοδότηση του κατόχου των δικαιωμάτων. 


Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (WIPO, 2020, 3), η Πνευματική Ιδιοκτησία «Συχνά χωρίζεται σε δύο κύριες κατηγορίες: Βιομηχανική ιδιοκτησία περιλαμβάνει ευρεσιτεχνίες ή εφευρέσεις, βιομηχανικά σχέδια, εμπορικά σήματα και γεωγραφικές ενδείξεις. Πνευματικά δικαιώματα και συγγενικά δικαιώματα καλύπτουν λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά και επιστημονικά έργα, συμπεριλαμβανομένων παραστάσεων και εκπομπών.». Τα Πνευματικά Δικαιώματα «Είναι ένας νομικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα δικαιώματα που έχουν οι δημιουργοί στα λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά και επιστημονικά τους έργα. Τα πνευματικά δικαιώματα καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα έργων – όχι μόνο βιβλία, μουσική, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτική και ταινίες, αλλά και προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, βάσεις δεδομένων, διαφημίσεις, χάρτες και τεχνικά σχέδια, μεταξύ άλλων. Υπάρχουν επίσης δικαιώματα που σχετίζονται με τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών που προστατεύουν τα συμφέροντα όσων συνδέονται στενά με έργα που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των ερμηνευτών, των ραδιοτηλεοπτικών φορέων και των παραγωγών ηχογραφήσεων.»


Οι οδηγίες αποτελούν τη βάση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας και, ως εκ τούτου, και των πνευματικών δικαιωμάτων στην ΕΕ. Παρέχουν ένα πλαίσιο για εθνικών νόμων που διέπουν την προστασία και την επιβολή των δικαιωμάτων  σε κάθε κράτος μέλος. Ωστόσο, τελικά, τα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων αποτελούν θέμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί από την εθνική νομοθεσία, γεγονός που οδηγεί σε ένα σενάριο όπου τα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων δεν εναρμονίζονται πλήρως σε ολόκληρη την ΕΕ. Ως εκ τούτου, όταν εξετάζουμε ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο ενός ερευνητικού έργου, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη όχι μόνο η νομοθεσία της ΕΕ για τα πνευματικά δικαιώματα, αλλά και η εθνική νομοθεσία και, κατά περίπτωση, οι τομεακοί κανονισμοί, οι θεσμικές/χρηματοδοτικές απαιτήσεις/πολιτικές και οι υποχρεώσεις που ορίζονται στο συμβάσεις. 


Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ για τα πνευματικά δικαιώματα, η προστασία των έργων απαιτεί την ικανοποίηση των κριτηρίων που αφορούν πρωτοτυπία και έκφραση. Πρώτα, ένα έργο πρέπει να είναι πρωτότυπο για να πληροί τις προϋποθέσεις για προστασία πνευματικών δικαιωμάτων. Η έννοια της πρωτοτυπίας εναρμονίζεται στην ΕΕ μέσω της νομολογίας του ΔΕΕ. Μετά την απόφαση-ορόσημο του ΔΕΕ στο Infopaq και τη μεταγενέστερη νομολογία του,  ένα έργο θεωρείται «πρωτότυπο» εάν μοιάζει με «πνευματική δημιουργία του ίδιου του συγγραφέα». Ως εκ τούτου, η «πρωτοτυπία» μπορεί να ειπωθεί ότι προκύπτει από τα μοναδικά στοιχεία που ενσωματώνονται σε ένα έργο που μοιάζει με την προσωπικότητα ή την προσωπική πινελιά του συγγραφέα. 

 

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα πνευματικά δικαιώματα δεν καλύπτουν όλα τα προϊόντα του ανθρώπινου μυαλού, όπως συμβαίνει με τις ιδέες, τις διαδικασίες, τις μεθόδους λειτουργίας και τις μαθηματικές έννοιες (άρθρο 2, Οδηγία InfoSoc). Αυτή η εξαίρεση αναγνωρίζει την διχοτομία ιδέας/έκφρασης και διασφαλίζει ότι η νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων δεν εμποδίζει τη δημιουργικότητα ή την καινοτομία σε αυτούς τους τομείς. Κάτω από τη διχοτόμηση ιδέας/έκφρασης, η προστασία πνευματικών δικαιωμάτων ισχύει μόνο για τη συγκεκριμένη έκφραση μιας ιδέας και όχι για την ίδια την υποκείμενη ιδέα. Αυτό συνεπάγεται ότι ένας συγγραφέας δεν δικαιούται αποκλειστικά δικαιώματα για μια ιδέα ή έννοια, αλλά αποκλειστικά για την έκφανσή της σε απτή μορφή. 


Όλες οι χρήσεις ενός έργου που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα θεωρούνται αποκλειστικές (π.χ. θα απαιτούσαν προηγούμενη εξουσιοδότηση από τον κάτοχο των δικαιωμάτων);


Η λήψη και η κοινή χρήση ενός επιστημονικού άρθρου, μιας ταινίας ή μιας μουσικής ενδέχεται να ενεργοποιήσει κανόνες πνευματικών δικαιωμάτων. Το ίδιο μπορεί να κάνει η διασυνοριακή κοινή χρήση βάσεων δεδομένων με ερευνητικούς εταίρους. Το ίδιο ισχύει και για τη φωτοτυπία ενός βιβλίου. Αυτά και πολλά άλλα είναι παραδείγματα χρήσεων που μπορεί να  θεωρηθούν αποκλειστικά βάσει του νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων, δηλ. είναι αποκλειστικά στον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων και ενδέχεται να απαιτείται προηγούμενη εξουσιοδότηση. Ωστόσο, μπορεί να μην απαιτούν όλες οι χρήσεις προηγούμενη εξουσιοδότηση από τρίτο μέρος. 


Εκτός από τις χρήσεις που επιτρέπονται βάσει άδειας, είναι επίσης δυνατή η χρήση έργων που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα που ανήκουν στον κοινό κτήμα (i) ή (ii) ότι η χρήση περιλαμβάνει τους Περιορισμούς και τις Εξαιρέσεις (L&Es). Επίσης, να θυμάστε ότι το υλικό που σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε ενδέχεται να μην καλύπτεται από πνευματικά δικαιώματα ή  ότι μπορεί να καλύπτεται από άλλα αποκλειστικά δικαιώματα, όπως στην περίπτωση του SGDR, το οποίο μπορεί να απαιτεί πρόσθετες και διαφορετικές εξουσιοδοτήσεις.


Σχετικά με τους  Περιορισμούς και Εξαιρέσεις (L&E), πρόκειται για διατάξεις που επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση έργων που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα για διαφορετικούς σκοπούς χωρίς την προηγούμενη εξουσιοδότηση του κατόχου των δικαιωμάτων.  Οι ειδικοί όροι και περιορισμοί για κάθε L&E καθορίζονται στην εθνική νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων κάθε κράτους μέλους της ΕΕ.

 

Εάν δεν είναι στο κοινό κτήμα και η χρήση δεν καλύπτεται από L&E, σημαίνει ότι δεν μου επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω ένα έργο που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα;


Εάν (i) προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, (ii) δεν είναι στο κοινό κτήμα , (iii) η χρήση δεν καλύπτεται από L&E και (iv) δεν έχει λάβει άδεια από τον κάτοχο των δικαιωμάτων, τότε υπάρχει υψηλός κίνδυνος  παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων.  Ενώ τα στοιχεία (i) έως (iii) εξετάστηκαν ήδη σε αυτήν την ενότητα, η επόμενη ενότητα θα παρέχει μια επισκόπηση των κύριων πτυχών της Ανοιχτής Άδειας Χρήσης (Πνευματικά Δικαιώματα).